Cách đảo chừng một giờ tàu, Quan Lạn hiện ra như con thằn lằn xanh nâu trên biển. Tàu đến gần hơn chút nữa, những mái ngói màu cam nâu lấp lánh dưới ánh chiều, trời - biển - đảo hòa quyện vào nhau tạo thành bức tranh biển đẹp tuyệt.

16g30, Quan Lạn nhộn nhịp ôtô và xe lam đón chờ khách đến nhưng tuyệt nhiên không có sự tranh giành khách. Cả nhóm lên một chiếc xe mà tôi chưa từng gặp bao giờ, máy nổ giòn giã như xe công nông. Anh tài xế mở băng nhạc Boney M to hết cỡ bằng chiếc máy cassette cũng chẳng giống cái máy nào. Nó không có cửa băng, chỉ có mỗi cái trục để vừa vặn đặt cái băng vào. Cả nhóm cao hứng hát vang khi xe bon bon chạy trên con đường nhỏ với một bên là rừng phi lao, đồi cát vàng và một bên là biển rộng.

17g, đảo Quan Lạn vắng vẻ và thưa thớt bóng người, nhiều gia đình đã bắt đầu dùng bữa cơm tối và xem tivi. Con đường nhỏ duy nhất trên đảo chỉ có bóng dáng của những khách du lịch từ các bãi tắm trở về, thi thoảng mới có một chiếc xe máy phóng vèo qua, rồi tất cả lại trở về yên tĩnh...

Bãi tắm Quan Lạn tựa hình trăng lưỡi liềm trải dài gần 2km, với độ dốc thoai thoải, được bao bọc bởi đồi phi lao. Trên lớp lá phi lao dày tựa tấm thảm nhung khổng lồ dưới đất, còn gì thú vị hơn khi nằm trên chiếc võng, hít thở bầu không khí trong lành và ngắm nhìn mọi người đang đùa vui dưới biển? Chúng tôi cứ lăng xăng chạy trên dải cát vàng mịn đuổi bắt những con dã tràng nhỏ xíu, nhặt các vỏ ốc, vỏ sò biển mang màu sắc ánh hồng. Thấm mệt, cả lũ lại đắm mình dưới làn nước biển xanh trong...

Trời bắt đầu tối hẳn. Những người đi tắm biển lần lượt ra về trên những chiếc ôtô đang đợi ở cổng khu du lịch sinh thái, riêng tôi và anh bạn chọn giải pháp đi bộ để hít mùi hăng hăng của lá cây rừng, nghe tiếng côn trùng kêu râm ran, tiếng chó sủa từ những ngôi nhà nhỏ bên đường...

Đào sá sùng là một hoạt động vô cùng thú vị đối với khách du lịch. Sáng sớm, ba người chúng tôi sang nhà bác Mão - hàng xóm của chủ khách sạn Ngân Hà - mượn ba chiếc xe đạp để thực hiện ước muốn “một ngày làm cư dân đảo nhỏ”.

Đạp xe khoảng 3km đến bãi đào sá sùng, dựng xe ngay bên lề đường không cần khóa, tôi và anh Ngọc - hướng dẫn viên - cùng đi về phía mấy người phụ nữ đang cúi lom khom. Chị Thơm - người phụ nữ mặc bộ quần áo màu xanh đậm, đầu đội nón lá, chít khăn che kín mặt và chân đi xà cạp, khoảng 40 tuổi - nói đào sá sùng là nghề phụ của đàn bà con gái nơi này, trong khi đàn ông con trai thì đi đánh bắt cá ngoài khơi xa và lặn biển mò con cầu gai.

Ngày nào chị Thơm cũng đi đào sá sùng từ sáng sớm đến quá trưa và cân bán ngay tại chỗ với giá khoảng 80.000-100.000 đồng/kg. Công việc trông vẻ đơn giản nhưng không hề dễ dàng. Cùng với một chiếc mai dài, nhỏ và sắc người đào sá sùng phải có đôi mắt tinh nhanh để tìm đúng tổ. Hơn chục năm theo nghề, nhưng chị Thơm cũng chỉ biết tổ của nó giống như hình bông hoa, chỉ thế thôi. Khi tìm được tổ rồi, phải chọc cái mai cách tổ đúng 5cm, nếu chọc sát mép tổ sẽ làm đứt đôi con sá sùng, bán sẽ không được giá.

Hẳn là cư dân đảo nhỏ tính tình dễ chịu nên chị Thơm mới đồng ý để chúng tôi đi theo. Bởi đông người cùng đi, lại nói chuyện râm ran, sá sùng sẽ chui sâu vào lòng đất. Mà đúng vậy. Kể từ lúc chúng tôi đi theo, chị đào mười phát mới có một phát trúng. Chị chẳng phàn nàn gì, thậm chí còn chỉ tổ và dạy chúng tôi cách đào.

Đình Quan Lạn là điểm tham quan không thể thiếu trên hòn đảo nhỏ xinh xắn này. Có xuất xứ từ ngôi đình được xây dựng ở thương cảng cổ Cái Làng dưới thời hậu Lê (khoảng thế kỷ 17), đình Quan Lạn là một trong hai ngôi đình cổ nhất ở tỉnh Quảng Ninh hiện nay và là ngôi đình duy nhất ở VN thờ vua Lý Anh Tông - người đã có công lập ra thương cảng Vân Đồn năm 1149.

Thời nhà Nguyễn, đình được di chuyển về Quan Lạn, được trùng tu nhiều lần để thờ thành hoàng làng, các vị tiên công đã có công lập ra xã Quan Lạn và thờ tướng Trần Khánh Dư - người trấn ải Vân Đồn đã tổ chức trận chiến đấu tại sông Mang - Vân Đồn, tiêu diệt 500 chiếc thuyền lương, diệt tướng giặc Nguyên là Trương Văn Hổ.

Hiện ngôi đình tọa lạc trên khu đất rộng ngay trung tâm đảo trong vị trí "tiền tam thai, hậu ngũ nhạc". Đình nhìn ra vịnh Vân Đồn, trước mặt có đảo Phượng Hoàng và đảo Ngọc làm bình phong, xa trông là dãy núi Ba Sao với các ngọn Sao Trong, Sao Ngoài và Sao Ỏn. Lưng đình tựa thế năm ngọn núi cao bề thế có hình ngũ nhạc.

Đình Quan Lạn có kết cấu mặt bằng hình chữ "công" gồm năm gian, hai chái, ba gian ống muống và một gian hai chái hậu phía sau. Một nét đặc sắc nữa của ngôi đình là được làm bằng gỗ mần lái - loài cây chỉ có trên đảo đá Ba Mùn (gần thương cảng Cái Làng). Trải qua mấy trăm năm, những cây cột gỗ mần lái vẫn còn nguyên vẹn và không hề bị mối mọt. Du khách đặc biệt ấn tượng với những cây cột cái cao 5,2m có đường kính 70cm.

Mặc dù được dựng thời hậu Lê nhưng đình mang kiến trúc thời Lý. Nghệ thuật chạm khắc tỉ mỉ, công phu, hình thức chọn phong phú, đường nét tinh tế và chau chuốt. Hình ảnh con rồng được tái hiện nhiều và sinh động như rồng chầu mặt nguyệt, rồng ngậm chữ Thọ, rồng cuốn nước, cúc hóa rồng… Bên cạnh đó là hình ảnh con ngài tằm, con tôm thời Lý, Trần, Lê, Nguyễn bởi mảnh đất này vốn rất thịnh vượng với nghề trồng dâu nuôi tằm và đánh bắt hải sản.

Cho đến giờ người ta vẫn không biết xưa kia các nghệ nhân đã dùng chất liệu sơn gì trên các cột gỗ mà đến nay màu sắc vẫn còn là nguyên bản…

Chúng tôi rời Quan Lạn vào buổi chiều khi hoàng hôn chưa xuống. Người tài xế quay vô lăng chầm chậm như không muốn các vị khách rời xa nơi này. Qua cửa kính ôtô, ngoái nhìn những vạt nắng vàng lấp lánh trên đầm sú vẹt, những ngôi nhà nhỏ đang dần khuất xa, trong tôi đã bắt đầu rạo rực một... nỗi nhớ về hòn đảo nhỏ. 

Chỉ mong sẽ có một ngày tôi được đến nơi này để nghe tiếng chuông chùa điểm lúc 18g, chứng kiến lễ hội kỷ niệm chiến thắng giặc Nguyên Mông năm 1288 và chiến công hiển hách của tướng Trần Khánh Dư. Tôi muốn được đi chợ đảo Tân Đoài và được làm "cư dân trên đảo nhỏ".