Một số phong tục lạ của người Xinh Mun ở Sơn La và Điện Biên

Người Xinh Mun sống ở nhà sàn, nhà có sàn trái và sàn phải. Điều lạ là bên trái hay phải là theo quy ước của mỗi gia đình, dường như người Xinh Mun không có quan niệm phân biệt rõ ràng thế nào là bên trái, bên phải. Hai cầu thang riêng biệt ở gần hai đầu hồi bắc lên hai sàn. Đàn ông ở một sàn. Sàn bên kia dành cho đàn bà, đồng thời là nơi đặt bếp nấu nướng. Khách vào nhà chỉ được đi vào phía sàn dành cho đàn ông.

Buổi sớm đàn bà thường thức dậy từ 4 giờ sáng để giã gạo, đàn ông thì mài dao và chuẩn bị cày cuốc để lên nương. Buổi chiều đàn ông đi săn, đàn bà thổi cơm, cả nhà đoàn tụ vào buổi tối.

Trong nhà người Xinh Mun nào cũng có rượu cần để mời khách, họ thường dùng rượu cần trong đám cưới, làm nhà mới. Khi uống rượu cần, người ta cử ra một người trực tiếp mời rượu, mời từ người lớn tuổi nhất trở xuống. Trong khi uống rượu cần bao giờ cũng có một chậu nước mó (nước suối) để bên cạnh. Rượu hết lại dùng sừng trâu để chế nước mó vào. Tốp cầm cần đầu tiên được đề ra quy ước của cả bữa rượu (uống một, hai hay ba sừng). Nếu uống vờ, khi chế thêm nước rượu sẽ tràn ra khỏi bình, người uống lượt đó sẽ bị phạt uống gấp đôi. Tục uống rượu cần này mang sắc thái riêng của người Xinh Mun, thể hiện tình đoàn kết gắn bó.

Bàn thờ tổ tiên được đặt ở phía cuối cùng trong sàn của đàn ông. Người Xinh Mun ăn tết giống người Kinh, mồng Một Tết có một mâm cơm mời ông bà tổ tiên, có gà, thịt chín (bất cứ thịt gì cũng được, nhưng phải được làm chín). Người Xinh Mun ăn chủ yếu là cơm nắm, cơm lam. Họ kiêng ăn loài thú là vật tổ của dòng họ. Ví như vật tổ của dòng họ này là chim thì dòng họ đó sẽ không được ăn chim, vật tổ của dòng họ kia là khỉ thì không được ăn thịt khỉ.

Lễ cưới của người Xinh Mun được tổ chức làm 2 đợt. Đợt một diễn ra tại nhà gái trong một ngày, sau đó chú rể đón dâu về, sau 3-4 ngày cô dâu về nhà mình. Đến khi nhà trai chuẩn bị đủ 150 kg lợn, 70 kg gạo và 4 chum rượu cần mang đến nhà gái thì mới được cưới đợt 2 và đón dâu về. Thời gian cưới đợt 2 cách đợt một từ 6 tháng đến 1 năm. Nếu không cưới đợt hai cô dâu đã có thai và đẻ ra con gái thì bé gái đó không được về nhà nội mà chỉ khi đẻ được con trai mới được về nhà nội.

Đứa trẻ sinh ra được nằm cạnh mẹ bên bếp lửa 3 hôm sau đó mới dọn về phòng ngủ và làm lễ báo với tổ tiên. Sau 6 tháng hoặc một năm, đứa trẻ mới được người lớn làm lễ đặt tên. Lễ đặt tên thường mời thầy về làm, trên mâm lễ bắt buộc phải có một đôi gà hoặc một con gà và một con lợn. Thầy cúng được tùy ý đặt tên cho đứa trẻ.
 
Người Xinh Mun không làm giỗ cho người đã chết, không bốc mộ. Nhánh Xinh Mun Dạ chôn người chết ở nghĩa địa do Bản quy định, còn Xinh Mun Nghẹt thì chôn ở đâu cũng được.