Chưa khai thác du lịch như các bãi biển khác ở Khánh Hòa, Xuân Đừng gần như giữ được nét nguyên vẹn một vùng đất vốn dĩ của thiên nhiên, của làng chài bình dị.

Đến Xuân Đừng, chúng ta sẽ cảm nhận, tận hưởng được làn nước trong xanh và ấm áp. Ở độ sâu vài ba mét, vẫn có thể nhìn thấy đáy là cát trắng mịn màng. Ra xa hơn, nước có màu xanh đậm của vùng nước sâu. Khi nước ròng, bãi biển Xuân Đừng kéo ra xa bờ đến cả trăm mét hơn. Cát lộ lên những vệt của sóng ngầm, uốn lượn. Cát mịn đến không thể tả.

Trước đây, muốn đến Xuân Đừng, du khách phải vất vả thuê tàu từ Đầm Môn. Vì thế, một thời gian dài nơi đây gần như không có du khách. Thỉnh thoảng, vài đoàn khách nhỏ muốn khám phá Xuân Đừng mới thuê ghe hoặc đi bộ hàng giờ để vào tận chốn hoang vu này. Những năm chiến tranh loạn lạc, dân nơi đây tản cư tứ tán. Sau năm 1975, nhiều hộ gia đình quay trở lại chốn cũ, hình thành một làng chài nhỏ. Sở dĩ Xuân Đừng được chọn làm làng mạc là do có nguồn nước ngọt lạ thường. Cách bờ biển chừng vài mét, bới cát lên vài tấc là có nước ngọt không chút nhiễm mặn dù rất gần biển.

Bây giờ, đường đến Xuân Đừng bon bon xe chạy. Con đường trải nhựa phẳng phiu như một tấm vải lụa tuyền vắt ngang những đồi cát trắng. Khi chưa có đường, vượt những đồi cát này phải mất vài giờ như thể đi trên sa mạc nóng bỏng. Sau những cơn mưa đầu mùa, cây cối trên đồi cát xanh tốt hơn. Người ta cảm nhận được sự dịu mát và sức sống trên cát của những loại cây lá nhỏ, họ xương rồng…

Du khách đến Xuân Đừng ngày một nhiều. Dân bản địa cũng tập tành làm du lịch. Họ cất những chòi lá, chòi tranh dọc theo bãi biển để phục vụ khách ăn uống, nghỉ ngơi. Hạ tầng du lịch chỉ đơn giản có thế. Thêm vào đó là dịch vụ tàu ra đảo hay thăm những làng bè nuôi tôm hùm, hải sản. Hầu hết dịch vụ ở Xuân Đừng là do gia đình đầu tư theo kiểu “lấy công làm lời” nên giá cả dịch vụ rất phải chăng nếu không nói là rất “mềm” so với khu du lịch Đầm Môn gần đó hay Dốc Lếch – vốn được mệnh danh là xứ sở bán hải sản rẻ nhất Khánh Hòa. Tự mày mò làm du lịch nên người dân còn chút gì đó bỡ ngỡ và chân chất. Đó cũng chính là nét duyên. Du khách cảm thấy gần gũi như thể ở nhà mình.

Theo tàu chừng khoảng một giờ, du khách đặt chân lên những hòn đảo xinh xắn, không có người sinh sống. Đẹp nhất là Bãi Lách. Từ xa, Bãi Lách là những khối đá lô nhô, xếp hàng đùa giỡn với những con sóng. Ở đây, có rạn san hô đầy màu sắc. Không có tàu thuyền neo đậu hay khai thác hải sản, Bãi Lách giữ nguyên vẹn hệ sinh thái. Cá rạn đủ các sắc màu, nhum biển… xen lẫn vào san hô tạo nên một bức tranh sinh động, lung linh.

Càng về chiều, biển Xuân Đừng càng bình yên. Do vùng biển này nằm sâu vào vịnh, bao bọc là những hòn đảo chắn sóng nên mặt biển cứ như gương hồ phẳng lặng. Đứng trên tàu nhìn ra xung quanh, chúng ta sẽ có cảm giác đứng trên một tấm kính khổng lồ phản chiếu vạn vật và chút ráng chiều hiếm hoi của những ngày mưa giông. Đêm Xuân Đừng tĩnh mịch và yên lặng khác thường. Nếu không quen, du khách có cảm giác như hoang vắng cô liêu và có chút rờn rợn người. Ở đêm Xuân Đừng để trải nghiệm cuộc sống du dị của làng chài ngày nào, để hòa mình vào không gian hoang dại như để thanh lọc mình khỏi những bụi trần ai./.