Chiều muộn, khi trên đỉnh núi chỉ còn rớt lại những tia nắng nhạt, T.X Mường Lay trong hoàng hôn bình yên đến lạ kỳ. Đứng trên cầu bản Xá, nhìn xuống dòng sông Đà sau những ngày bão vơi, dòng nước đỏ nặng phù sa. Con sông Đà huyền thoại đã nuôi những người con xứ Thái nơi đây: những chiếc xuồng trở về sau đêm nặng cá, những con cá chiên da căng trơn bóng, con cá lăng thân dài màu xám và cả loài cá anh vũ “tiến vua” to bằng chuôi dao, chuôi hái... lại được các chị, các mẹ đem ra chợ bán. Chạy dọc sườn sông Đà hai bên bờ, con đường xam xám màu chì mềm như dải lụa, những ngôi nhà sàn lợp ngói đá mái sát mái, ken nhau dày đặc. Cũng tại nơi đây, chúng tôi may mắn được nghe ông Điêu Chính Thanh, người bản Ho Cang kể về một số nét độc đáo của ngôi nhà sàn Thái cổ. Theo ông, nhà người Thái bao giờ cũng có hai cầu thang: “Tang quản” và “Tang chan”. “Tang quản” là cầu thang dành riêng cho nam giới, ở đầu nhà thường có 7 bậc thang lên xuống ứng với 7 vía. “Tang Chan” ở cuối nhà bên trái dành cho phụ nữ lên xuống. “Chan” là phần sàn nhà được nối dài ra ngoài trời. Là nơi các mẹ, các chị, các em... làm việc nhà, ngồi chơi, thêu thùa, cầu thang thường là 9 bậc ứng với 9 vía. Ngoài ra, còn rất nhiều nét độc đáo ẩn chứa cả thế giới tâm linh bên trong những ngôi nhà sàn Thái cổ, muốn tìm hiểu rõ hơn có lẽ chúng tôi sẽ phải mất nhiều chuyến công tác như thế này.

Đêm đến chén lẩu sơ đong đầy, sóng sánh cay nồng của chủ nhà đón khách. Mấy em gái Thái tuổi mười tám, đôi mươi mềm mại uyển chuyển cùng những điệu xòe Thái, làm say đắm lòng người. Từ cầu bản Xá, chúng tôi lại được thỏa sức ngắm Mường Lay dưới đêm trăng, ánh điện lấp lánh hắt lên từ những ngôi nhà sàn lợp ngói đá. Mặt sông như được dát một lớp bạc bởi ngàn con sóng lao xao vỗ nhẹ mạn thuyền. Mường Lay lung linh, huyền ảo, thật xa mà cũng thật gần. Tương lai không xa, Mường Lay sẽ trở thành khu du lịch có sức hút hấp dẫn trong hành trình về với Điện Biên./.