Đền Căm (Hải Phòng) - Di tích lịch sử quốc gia
Đền thờ Thái phó Ngô Lý Tín, một nhân vật lịch sử có công phò vua giúp nước thuộc đời nhà Lý (1010 - 1225). Sử cũ chép rằng, Ngô Lý Tín, sinh ngày 20 tháng 1 năm Bính Ngọ (1126) ở trang Vĩnh Đồng, huyện Khoái Châu, trấn Sơn Nam, nay thuộc tỉnh Hưng Yên, thân phụ, thân mẫu là ông Ngô Huy Hiếu và bà Đào Thị Phúc. Thuở nhỏ, Ngô Lý Tín theo học một thầy đồ nổi tiếng ở Hải Dương, với tư chất thông minh, chăm chỉ, nên được thầy yêu bạn quý. Năm ông 18 tuổi, cha mẹ lần lượt qua đời, mãn tang cha mẹ, ông tìm đến trang Cẩm Khê, huyện Bình Hà, trấn Hải Dương, nay là thôn Cẩm Khê, xã Toàn Thắng mở trường dạy học, luyện tập võ nghệ. Bấy giờ vào thời buổi nhiễu nhương, giặc cướp nổi lên khắp nơi, cộng với mất mùa hạn hán, đời sống nhân dân cực khổ, giặc ngoại xâm quấy phá biên thùy. Vua Lý Anh Tông ban chiếu cầu hiền, Ngô Lý Tín xin ứng mộ, đem theo 30 người thôn Cẩm Khê đi cùng, lập nên nhiều chiến công hiển hách. Năm Nhâm Dần (1182), Ngô Lý Tín được phong chức Thượng tướng quân, mang quân thủy bộ dẹp loạn trộm cướp. Năm 1183, ông được cử làm đốc tướng chinh phạt quân Ai Lao xâm lấn biên giới, chiến thắng trở về, nhà vua phong ông làm Thái phó. Năm 1188, quan phụ chính đại thần, Thái sư Đỗ An Di mất, triều đình cử thái phó Ngô Lý Tín làm phụ chính cho vua Lý Cao Tông, làm vị quan lớn đầu triều, giữ trọng trách đối với giang sơn đất nước.
Ông mất năm Canh Tuất (1190), tương truyền, khi quan Phụ chính Ngô Lý Tín cùng một đoàn thuyền đem tướng sĩ, gia nhân trở về thăm lại trang Cẩm Khê xưa không may gặp bão to, thuyền chìm, ông và mọi người đều thác nhằm ngày 9 tháng 10 âm lịch. Tưởng nhớ công ơn vị tướng anh dũng, nhân dân trang Cẩm Khê lập đền thờ ông. Trải qua những biến cố thăng trầm của thời gian, lịch sử, qua nhiều lần tu sửa, đền Gắm vẫn mang kiến trúc cổ xưa, phong cách kiến trúc thời Nguyễn kiểu “tiền nhất hậu đinh” gồm 5 gian tiền đường, 3 gian tiền tế, gian hậu cung. Các kèo gỗ có kết cấu kiểu “thuận chồng, đốc thước”, mái lợp ngói mũi hài, các cửa theo kiểu “cửa thùng khung khách”. Đền Gắm hiện bảo tồn, lưu giữ được một số di vật quý như bức cuốn thư, cửa võng chạm “lưỡng long chầu nguyệt”, y môn chạm “lưỡng long chầu hoa cúc”, long đình, nhang án, bát bửu, câu đối, chuông đồng, ngai rồng. Điều đặc biệt, đền Gắm được xây dựng trên chính mảnh đất Thái phó Ngô Lý Tín cắm đất làm nhà, mở trường dạy học, rèn luyện binh thư, võ nghệ và nổi danh khắp vùng. Mặc dù là nơi thờ vọng nhưng có phần mộ của thái phó thuộc hậu cung của đền, đấy chính là cội nguồn của sự linh thiêng và từ xa xưa nhân dân nơi đây đã lưu truyền câu: “Thứ nhất đền Bì, thứ nhì đền Gắm”.
Năm 1992, đền được công nhận di tích lịch sử cấp quốc gia. Hiện nay, đền Gắm đang từng bước hoàn thiện việc trùng tu, tôn tạo bằng nguồn vốn của Trung ương. Dự án trùng tu, tôn tạo góp phần tạo dựng khu di tích quy mô lớn hơn trên một khuôn viên hài hòa, hoàn chỉnh, rộng khoảng 13 nghìn m2, phục vụ nhu cầu thăm viếng, thờ tự, tín ngưỡng, lễ hội, giới thiệu lịch sử văn hóa. Các hạng mục tôn tạo, tu bổ gồm nhà tiền tế, nhà trung tế và hậu cung, hạng mục xây mới là nghi môn, nhà bia, lầu hóa vàng, tường rào bao quanh, hạ tầng kỹ thuật, sân, đường nội bộ, hệ thống điện, cấp, thoát nước… Tổng vốn đầu tư giai đoạn 1 dự án là 21,4 tỷ đồng. Lễ hội đền Gắm được tổ chức vào 3 ngày 18, 19, 20 tháng giêng hàng năm, phần lễ với nhiều nghi thức trang nghiêm, phần hội sinh động, phong phú, mang đậm dấu ấn văn hóa dân gian Bắc bộ với nhiều trò chơi truyền thống như đấu vật, kéo co, chọi gà, đánh đu… thu hút hàng nghìn du khách ở mọi miền tổ quốc về dự.
Cùng với đó, dọc theo dòng Văn Úc hiền hòa còn có chùa Thắng Phúc, xã Tiên Thắng, ngôi chùa quy mô lớn vào bậc nhất của Thành phố, khu du lịch suối nước khoáng nóng xã Bạch Đằng, sự kết hợp này tạo nên một tour du lịch tâm linh, sinh thái đồng quê độc đáo, thu hút đông đảo khách du lịch về tìm hiểu và khám phá./.
