Trong một không gian văn hoá đa chiều, đa dạng, đặc trư­ng và hoà hợp, vừa đồng đại vừa lịch đại, cùng với những loại hình văn hoá vật thể, nh­ư: Nhà ở, trang phục, ph­ương tiện sản xuất và dụng cụ sinh hoạt... là các loại hình văn hoá tinh thần thể hiện trong tín ngưỡng và lễ hội. Bên cạnh đó, chiếm một vị trí đáng kể trong đời sống tâm linh của bà con các dân tộc, là vô số các biểu hiện của văn hoá với những làn điệu dân ca, dân vũ, các loại nhạc cụ, các tác phẩm văn học dân gian thành văn hoặc truyền miệng... Kể từ khi nư­ớc nhà giành đư­ợc độc lập từ tay đế quốc, thực dân và nhất là hơn 20 năm đổi mới vừa qua, đ­ược sự quan tâm của Đảng và Chính phủ, các dân tộc luôn nêu cao truyền thống đoàn kết trong xây dựng và phát triển. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu trên tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội; thì mặt trái của cuộc sống văn minh công nghiệp cũng đã và đang bộc lộ những vấn đề cần phải quan tâm, bổ sung, điều chỉnh kịp thời - đó là công tác bảo tồn các di sản văn hoá.

Tại thời điểm này, ở cấp tỉnh, Điện Biên đã có 1 hội văn học nghệ thuật, 1 đoàn nghệ thuật ca múa nhạc, 2 bảo tàng, 1 trung tâm văn hoá, 1 rạp chiếu phim... Song chừng ấy là quá ít ỏi so với nhu cầu khôi phục, bảo tồn và phát huy vốn văn hoá của một địa phương có hơn 20 dân tộc anh em. Đó là chưa kể tới chất lượng hoạt động của các đơn vị này, chưa tính tới năng lực cũng như tâm huyết của cá nhân mỗi người đối với công việc được phân công.

Hiện nay, có một thực tế là trong thời buổi kinh tế thị trường và sự giao lưu, hợp tác đa phương, nhiều dân tộc đã và đang đứng trước nguy cơ mai một bản sắc văn hoá truyền thống của mình. Với nhiều địa phương và với nhiều tộc người, những thuần phong mỹ tục, văn nghệ dân gian, lễ hội, trang phục, nếp sống... đang bị biến dạng, lai căng, pha tạp một cách xô bồ và sống sượng. Tài liệu cổ mất bao nhiêu công sưu tầm về nhưng không có người dịch và cuối cùng, chẳng biết số phận của chúng ra sao, có được cất giữ cẩn thận hay lại một lần nữa “thất lạc” ngay trong tay những người làm văn hoá (?). Số người biết các mẫu tự cổ và cả loại chữ đã được “la tinh hoá”, đang ngày một ít dần. Nhiều tác giả “xuất bản miệng” thì có, nhưng bằng giấy trắng mực đen thì không. Rừng bị tàn phá, nguồn gỗ và nhất là gỗ tốt không còn nhiều, chi phí để làm nhà sàn tốn kém nên có dân tộc vốn ở nhà sàn nay lại thích nhà xây, đặc biệt ở các đô thị. Sự tích cái chái nhà cong cùng với chiếc khau cút (khao cót) trên đầu hồi ngôi nhà sàn Thái, ở nhiều nơi chỉ còn trong chuyện kể của người già...

Những năm gần đây, khái niệm “di sản văn hoá” được mở rộng phạm vi ngữ nghĩa, theo đó, các danh lam thắng cảnh thiên nhiên cũng là di sản văn hoá. Với tinh thần ấy, cùng với thành Tam Vạn, động Pa Thơm cũng đang được đề nghị Bộ Văn hoá - Thể thao & Du lịch công nhận xếp hạng di tích. Cần phải nói rằng Pa Thơm chỉ là một trong số rất nhiều hang động ở Điện Biên, đã hoặc chưa được biết đến. Hàng ngày đi trên quốc lộ 279 từ thị trấn Mường ảng ra thị trấn Tuần Giáo, qua các xã Xuân Lao, Búng Lao, Chiềng Sinh... ta thấy những vách đá dựng đứng và bản thân tôi đã hơn một lần leo lên trên đó, thấy rất nhiều và rất nhiều những hang động với tầng tầng nhũ rủ, rêu phong thâm u, có hang rộng mênh mông, sâu hun hút và hình như hàng năm trời không có dấu chân người ngoài những cánh dơi. Cũng tại đây, có hang Thẩm Púa, nơi mà Đại tướng Võ Nguyên Giáp và Bộ Chỉ huy Chiến dịch Điện Biên Phủ từng đóng chân, trước khi chuyển về Nà Tấu, rồi Mường Phăng. Và như vậy, hang Thẩm Púa không chỉ có giá trị như một di sản văn hoá thiên nhiên, mà đương nhiên còn là một di sản về lịch sử đương đại. Song thật tiếc đến giờ phút này, chúng ta mới chỉ có 1 tấm biển duy nhất chỉ đường vào hang Thẩm Púa. Trong khi, chúng tôi thiển nghĩ, nếu được đầu tư phục dựng cảnh cán bộ của ta làm việc và sinh hoạt, thì chắc chắn hang Thẩm Púa sẽ là một điểm du lịch hấp dẫn trong “tua” du lịch Tuần Giáo – Mường Phăng - Điện Biên.

Cái khó của chúng ta hiện nay, đó là quan điểm và tầm nhìn chiến lược. Trước hết, cần có chính sách đầu tư và chế độ đãi ngộ thoả đáng cho việc sưu tầm và sáng tác mới, trên cơ sở nền tảng văn hoá truyền thống của các dân tộc. Củng cố kiện toàn đội ngũ cán bộ làm công tác văn hoá, đi đôi với việc duy trì và nâng cao chất lượng hoạt động thông tin cổ động và các đoàn văn hoá nghệ thuật, quan tâm tới các hoạt động văn hoá ở vùng sâu, vùng xa, vùng cao, biên giới (đặc biệt vùng đồng bào thiểu số). Cần có sự khảo sát tỉ mỉ, đánh giá chính xác, thống kê đầy đủ, bảo quản chu đáo các di sản văn hoá... Những việc làm ấy, về mặt thời gian không bao giờ là sớm...