Đầm được hình thành bởi các nhánh sông Côn, Hà Thanh… hội tụ về. Một thời gian dài, đầm có tên chữ là Hải Hạc Đàm, nhưng trong dân gian từ lâu vẫn gọi là đầm Thị Nại. Khi nước triều lên, mặt đầm nước mênh mông, sóng dập dờn như mặt biển. Đặc biệt, mỗi buổi ban mai, trước khi mặt trời nhô lên khỏi dãy Triều Châu, hay những tối trăng tròn chìm trong rừng ngập mặn, mặt đầm sương giăng huyền ảo như chốn thần tiên.

Trong đầm, ở gần phía Tây có một đảo nhỏ nổi lên hình dáng trông xa tựa như một ngôi tháp cổ, gọi là tháp Thầy Bói. Có người giải thích sở  dĩ có tên như vậy vì xưa kia có một ông thầy xem bói rất giỏi đến đây xây tháp, hành nghề. Lại có thuyết cho rằng, thầy bói là tên của một giống chim ăn cá, lớn bằng bắp tay, lông xanh, ức đỏ, mỏ dài, gọi là chim bói cá, hoặc chim thầy bói. Giống chim này thường tụ nơi khóm đá để bắt mồi. Khóm đá dáng tròn tròn nho nhỏ trông như ngọn tháp, nên gọi là tháp Thầy Bói.

Ở phía đông đầm Thị Nại, như một tấm bình phong khổng lồ án ngữ phía biển cho TP Quy Nhơn là bán đảo Phương Mai, đoạn cuối cùng của dãy núi Triều Châu, với hệ thống núi đá trùng điệp ăn ra biển chạy dài khoảng 15 km. Nhìn từ xa, Phương Mai như đầu một con rồng thân nằm dài về phía bắc đến tận cửa Đề Gi. Phía bắc bán đảo và chếch về phía Tây Bắc là những bãi biển xanh ngắt, đồi cát hoang sơ tuyệt đẹp chạy dài đến hàng chục km. Tận cùng phía Nam của bán đảo là một mũi nhọn hình mũi mác dân trong vùng thường gọi mũi Mác với nhiều hốc đá hiểm trở, kỳ thú, chim yến về đây làm tổ, dâng tặng cho loài người đặc sản “yến sào” bổ dưỡng và quý hiếm.

Giải thích tên gọi và hình dạng của eo núi, truyền thuyết dân gian kể rằng, ngày xưa nước đầm Thị Nại không ăn sâu vào bán đảo như hiện nay. Một hôm, có một ông Khổng lồ đến be bờ tát cá trong đầm. Thình lình có một con cá vược rất lớn tung mình qua núi nhảy vọt ra biển. Ông Khổng lồ chạy theo nhưng chụp không được. Tức quá ông dậm chân, khiến đất núi sụp xuống, thành vùng biển sát phía Tây dải núi, gọi là Sòng Tát khổng lồ, còn dải núi có tên Eo Vược. Bán đảo Phương Mai núi giăng hiểm trở, nhưng xen vào các vách đá và ở chân núi là những thung lũng để hình thành các điểm dân cư trù phú.

Khu du lịch sinh thái lý tưởng

Với môi trường thiên nhiên thân thiện, đến đầm Thị Nại - bán đảo Phương Mai,  du khách sẽ trải nghiệm và thưởng thức tất cả các ý nghĩa do cảnh quan thiên nhiên và sinh thái nơi đây mang lại.

Những ngày gió lặng biển êm, có dịp xuôi thuyền trên đầm, du khách sẽ được hòa mình vào bầu không khí trong lành cùng với cảnh sắc thiên nhiên hữu tình và quyến rũ; được ghé Cồn Chim, “lá phổi xanh” của TP Quy Nhơn, cái tên quen thuộc và hấp dẫn du khách khi đến Bình Định, nhất là những du khách yêu thích loại hình du lịch sinh thái. Tại đây, du khách sẽ tự mình khám phá đa dạng sinh học, nguồn tài nguyên quý giá do thiên nhiên ban tặng, với sự có mặt của những dãy rừng ngập mặn và thảm cỏ biển gần 25 loại; động vật có 64 loài phù du, 76 loài cá; hàng trăm loài chim…

Du khách cũng có thể tổ chức cắm trại, giao lưu văn hóa, văn nghệ; một ngày làm ngư dân, cùng ngư dân địa phương trải nghiệm các hoạt động chèo thuyền, thả lưới, giăng câu, quăng chài…; nghỉ ngơi, thư giãn ở các chòi sinh thái được xây dựng dưới tán rừng ngập mặn, thưởng thức thủy đặc sản đầm Thị Nại… hoặc thả sức nô đùa với sóng biển xanh trong vắt, hoặc chơi các trò trượt cát thú vị tại các đồi cát hoang sơ đẹp đến nao lòng.

Đến với đầm Thị Nại, du khách chiêm ngưỡng cầu Thị Nại vắt ngang đầm giữa cảnh núi - sông - biển đầy thi vị; được xem là cầu vượt biển dài nhất Việt Nam, đã níu chân hàng triệu du khách thập phương khi đến nơi đây.

Để bảo vệ môi trường và phát triển bền vững, đa dạng hóa các sản phẩm du lịch trên cơ sở khai thác tối đa lợi thế về địa hình và cảnh quan của khu vực, phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế, bảo vệ hệ sinh thái và môi trường cảnh quan đầm Thị Nại, tỉnh Bình Định đang kêu gọi đầu tư xây dựng khu du lịch sinh thái đầm Thị Nại với quy mô 6.440 ha gồm các hạng mục: bãi tắm, khu biệt thự, khách sạn, bến thuyền, rừng ngập mặn (trong đó có 200 ha thuộc dự án bảo tồn rừng ngập mặn), mức đầu tư khoảng 400 triệu USD./.