Cách trung tâm huyện Mường Khương khoảng 20 km, vượt qua những con đèo uốn lượn, những bản làng nhỏ điểm xuyết giữa bức tranh ruộng bậc thang, du khách sẽ đến được Pha Long. Trái ngược thị trấn khá ồn ào với những ngôi nhà cao tầng san sát, Pha Long mang lại cảm giác riêng nhờ sự cổ kính và bình yên từ những ngôi nhà cổ của đồng bào Mông. Sự nguyên sơ, mộc mạc, gần gũi của mảnh đất vùng cao khiến kỷ niệm tuổi thơ chợt ùa về. Đặt chân tới Pha Long, ắt hẳn bạn sẽ đặt câu hỏi rằng làm sao sau bao thăng trầm của lịch sử, đồng bào Mông ở đây vẫn giữ được nếp nhà xưa, thuần túy cổ kính mà đẹp nao lòng đến thế.

Nét độc đáo trong kiến trúc những ngôi nhà cổ của người Mông ở Pha Long chính là được xây dựng theo một khuôn mẫu, dù to hay nhỏ đều phải có ba gian hai cửa (gồm một cửa chính, một cửa phụ và tối thiểu là hai cửa sổ). Ngoài cửa chính lúc nào cũng treo một tấm vải đỏ, cửa bao giờ cũng mở vào trong chứ không mở ra ngoài. Điều làm nên nét đẹp nguyên sơ, thơ mộng cho những ngôi nhà ấy chính là màu nâu vàng của tường đất xen kẽ với màu xám của đá. Tất cả hòa quyện tạo nên bức tranh phong cảnh đẹp khiến bất cứ ai đi qua cũng phải chiêm ngưỡng.

Nhiều ngôi nhà cổ ở Pha Long hiện nay được xây dựng cách đây hơn nửa thế kỷ. Ẩn hiện trong bức tranh hùng vĩ vùng cao Pha Long là những nếp nhà với mái ngói thâm rêu nổi bật trên sắc màu tươi của cuộc sống mới. Ngày nay, trải qua nhiều biến đổi, phần lớn những ngôi nhà cổ được người Mông cải tiến cho phù hợp với điều kiện tự nhiên cũng như sinh hoạt và lao động sản xuất. Tuy nhiên, những nét truyền thống đặc trưng như kiến trúc, kết cấu, vị trí phòng thờ, sắp xếp cửa… cơ bản vẫn in dấu văn hóa xưa.

Trải qua bao đời, bên sườn núi cao, những ngôi nhà của đồng bào Mông vẫn chứa đựng bản sắc văn hóa của cả tộc người. Điều đó hấp dẫn du khách trải nghiệm, khám phá khi tới vùng biên giới này./.