Di tích lịch sử - văn hóa đền Bà Chúa (Nghệ An)
Từ lâu, đền Bà Chúa xã Thanh Đồng được nhân dân lập nên để phụng thờ, tưởng nhớ các vị thần linh. Nhân dân trong vùng cùng du khách thập phương vẫn thường ngày đến sinh hoạt văn hoá tâm linh tại đền. Theo truyền thuyết, chốn linh thiêng này, các vị thần đã linh ứng phù hộ, độ trì cho nguời dân được an bình, hạnh phúc, tấn lộc tấn tài, học hành đỗ đạt.
Ngoài ý nghĩa đó, đền Bà Chúa còn là nơi diễn ra nhiều sự kiện lịch sử quan trọng trong sự nghiệp cách mạng của xứ Nghệ nói chung và huyện Thanh Chương nói riêng như: Đêm 15/7/1945 UB khởi nghĩa được thành lập và tổ chức hoạt động tại đền, năm 1947 đến trở thành nơi tổ chức sản xuất vũ khí thuộc xưởng quân khí Quân khu IV, thời kỳ 1953 – 1954 trường Quân chính TW về đóng quân và huấn luyện tại khu vực đền, thời kỳ 1965 – 1966 đền Bà Chúa là nơi tập trung cất giấu của cải vật chất, vũ khí đạn dược của quốc phòng vận chuyển bằng đường sông Lam để vào chiến trường miền Nam…
Đền Bà Chúa toạ lạc trên một khu đất rộng 2565m2 nằm thoải ven bãi sông Lam, theo phong thuỷ hữu tình. Phía trước đền là dòng sông Lam trong xanh uốn lượn, xung quanh xưa kia là một làng mạc trù phú, nay là những cánh đồng, bãi mía nương dâu, ruộng ngô tươi tốt. Đứng trước đền, những hàng cây cổ thụ đổ bóng lan toả cành xuống cổng đền tạo nên vẻ đẹp cổ kính, thâm nghiêm. Phía sau, xa xa có núi Ngưu Lĩnh che chắn những cơn gió độc, tạo cho đền một vị thế giao thoa giữa đất trời, sông núi.
Có thể nói, đền Bà Chúa là một trong những ngôi đền hiện có vị trí địa lý và cảnh quan vào lại đẹp nhất xứ Nghệ, có bến nước, có làng quê, bãi mía, bờ dâu… Tất cả quyện hoà vào nhau thành một bức hoạ thuỷ mặc hữu tình, dân dã.
Hiện tại các công trình kiến trúc của đền gồm cổng đền, sân đền, hạ điện, trung điện, tả vu, hữu vu và thượng điện, là kết quả của quá trình xây dựng, trùng tu, tôn tạo đền dưới triều nhà Nguyễn. Đền Bà Chúa được coi là một mẫu mực điển hình của phong cách kiến trúc truyền thống, đăng đối, có tiền, có hậu, có thượng, có hạ, có tả, có hữu được bố cục trải dài theo chiều sâu nên đã tạo cho di tích một không gian thoáng đãng, nhưng vẫn giữ được nét đẹp cổ kính, linh thiêng của chốn đền đài, miếu mão.
Đặc biệt, đền Bà Chúa còn lưu giữ được nhiều tài liệu, hiện vật có giá trị về lịch sử - văn hoá như sắc phong, câu đối, đại tự… giúp hậu thế có thêm nhiều tư liệu quý trong việc nghiên cứu, tìm hiểu về cuộc đời sự nghiệp của các nhân vật được thờ tại đền.
Sự kiện đền Bà Chúa và nhân dân Thanh Chương vinh dự đón nhận bằng Di tích lịch sử - văn hoá cấp tỉnh thể hiện sự ghi nhận và quan tâm sâu sắc của Đảng, Nhà nước đối với nhân dân huyện Thanh Chương nói chung, xã Thanh Đồng nói riêng trong việc bảo vệ, giữ gìn và chăm sóc, phát huy giá trị vô giá của di tích lịch sủ - văn hoá quý giá: Đền Bà Chúa.
