Đánh thức tiềm năng kinh tế từ di sản
Du khách tham quan chùa Trấn Quốc (Hà Nội). Ảnh: P. Sỹ
Tạo giá trị từ kho báu văn hóa
Phố cổ Hội An (Đà Nẵng) là ví dụ tiêu biểu, khi di sản kiến trúc, văn hóa được bảo tồn nguyên vẹn, đồng thời trở thành điểm đến du lịch văn hóa hấp dẫn với du khách trong và ngoài nước. Hay như làng gốm Bát Tràng, làng lụa Vạn Phúc (Hà Nội) đã gắn bảo tồn nghề truyền thống với phát triển du lịch trải nghiệm, đưa sản phẩm thủ công ra thị trường trong và ngoài nước. Những mô hình này cho thấy di sản, nếu được khai thác hợp lý, có thể trở thành mỏ vàng cho kinh tế địa phương.
Nhìn nhận về vấn đề này, TS Nguyễn Văn Đoàn - Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia cho rằng, phát triển kinh tế di sản không làm giảm giá trị văn hóa, mà ngược lại, là cách thức giúp di sản “sống” trong lòng xã hội hiện đại, trở thành động lực bền vững cho phát triển văn hóa, con người và đất nước Việt Nam trong giai đoạn mới.
“Di sản văn hóa không chỉ là dấu ấn của quá khứ, mà còn là nguồn lực chiến lược cho tương lai, kết tỉnh bản sắc, trí tuệ và sức sáng tạo của dân tộc Việt Nam, nuôi dưỡng sức mạnh mềm và khát vọng phát triển bền vững. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng và chuyển đổi số mạnh mẽ, việc phát triển kinh tế di sản không chỉ là xu thế tất yếu mà còn là con đường cụ thể để hiện thực hóa chủ trương của Đảng về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thực sự trở thành nguồn lực nội sinh, động lực phát triển đất nước nhanh và bền vững” - ông Đoàn cho biết.
Khách du lịch trải nghiệm tại làng gốm Bát Tràng (Hà Nội). Ảnh: P. Sỹ
Còn theo PGS.TS Nguyễn Văn Dương - Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam, hiện nay sự kết hợp giữa bảo tồn di sản kiến trúc với các giá trị văn hóa truyền thống, danh lam thắng cảnh, bản sắc văn hóa vùng, miền đã dần dần định hình hướng phát triển du lịch di sản, du lịch văn hóa được nhiều địa phương lựa chọn để hướng tới mục tiêu phát triển nền kinh tế sạch, xanh, bền vững.
Hướng tới kinh tế di sản bền vững
Việc phát triển kinh tế di sản cũng đặt ra không ít thách thức. Nhiều nơi còn lúng túng trong quy hoạch, khai thác thiếu kiểm soát khiến di sản bị thương mại hóa quá mức. Không ít di tích bị làm mới, mất đi giá trị gốc. Lễ hội bị biến tướng thành hoạt động giải trí, xuất hiện những hình ảnh phản cảm ảnh hưởng đến nét đẹp, giá trị. Hay như hoạt động làng nghề thiếu chiến lược dài hạn, dẫn đến sản phẩm kém chất lượng, thiếu bản sắc. Bên cạnh đó, nguồn nhân lực cho lĩnh vực di sản còn hạn chế…
Chính vì vậy, uốn biến di sản thành nguồn lực phát triển, cần có chiến lược tổng thể từ trung ương tới địa phương, gắn di sản với du lịch văn hóa, công nghiệp sáng tạo và giáo dục.
Bàn về vấn đề này, TS Trần Hữu Sơn - Viện trưởng Viện Văn hoá dân gian ứng dụng cho rằng, trước mắt, cần bổ sung và sửa đổi Luật Di sản văn hóa, Luật Du lịch, trong đó bổ sung các điều, khoản về vai trò của cộng đồng với bảo tồn di sản, vai trò và quyền lợi của cộng đồng trong phát triển kinh tế di sản. Nêu rõ các điều, khoản về sự hài hòa giữa bảo tồn di sản văn hóa với phát triển du lịch, đặc biệt chú trọng đến quyền sở hữu của di sản. Xây dựng chính sách linh hoạt, hiệu quả về trùng tu, tôn tạo di tích, về bảo tồn di sản. Đồng thời, tăng cường nghiên cứu kinh tế di sản và quy hoạch kinh tế di sản.
“Kinh tế di sản sẽ ngày càng đóng vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế. Kinh tế di sản là động lực quan trọng để bảo tồn và phát huy truyền thống văn hóa dân tộc. Vì vậy, cần phải chú trọng nghiên cứu khoa học về kinh tế di sản. Trước hết là cần nhận diện các loại hình kinh tế trong ngành kinh tế di sản. Từ đó, phân tích đặc trưng, đặc điểm cũng như giá trị của kinh tế di sản, xử lý các mâu thuẫn phát sinh khi phát triển kinh tế di sản ở cơ sở. Mặt khác, cũng cần phải tiến hành quy hoạch các loại hình trong ngành kinh tế di sản. Xây dựng cơ chế chính sách nhằm khuyến khích, phát triển kinh tế di sản theo ba nguyên tắc: dân tộc hóa, đại chúng hóa, khoa học hỏa” - ông Sơn cho biết.
Còn theo TS Nguyễn Văn Đoàn, bối cảnh toàn cầu hóa, kinh tế tri thức và chuyển đổi số đang định hình lại cách thức tiếp cận di sản, việc phát triển kinh tế di sản cần được đặt trong tầm nhìn tổng thể về phát triển bền vững văn hóa - con người - môi trường. Cần xây dựng khung pháp lý rõ ràng cho mô hình “kinh tế di sản”, cho phép khai thác thương mại có kiểm soát, đảm bảo hài hòa giữa bảo tồn và phát triển. Mục tiêu phát triển di sản phải được lồng ghép trong các chiến lược phát triển vùng, du lịch văn hóa, công nghiệp văn hóa và kinh tế sáng tạo. Phát triển nguồn nhân lực và năng lực quản lý và đẩy mạnh chuyển đổi sổ trong lĩnh vực di sản.
Đồng thời gắn kết di sản với cộng đồng và sinh kế bền vững: thúc đẩy mô hình bảo tồn dựa vào cộng đồng - nơi người dân không chỉ là đối tượng bảo tồn, mà là chủ thể sáng tạo, thụ hưởng và lan tỏa giả trị. Liên kết di sản với phát triển du lịch văn hóa, làng nghề truyền thống, sản phẩm OCOP để tạo nguồn thu và việc làm tại chỗ.
Phạm Sỹ
