Gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc nơi đất mới

Ông Hoàng Văn Soạn (thứ hai từ phải sang) trong một buổi sinh hoạt hát then, đàn tính tại làng Pơ Nang, xã Kon Thụp, huyện Mang Yang, tỉnh Gia Lai.

Trong hành trình tìm kiếm cuộc sống mới tại vùng đất đỏ bazan màu mỡ Tây Nguyên, cộng đồng các dân tộc Tày, Nùng, H'Mông, Dao...từ một số tỉnh miền núi phía bắc vào lập nghiệp đã mang theo những giá trị văn hóa đặc sắc, tạo nên bức tranh đa dạng, sống động. Bên cạnh áp lực phát triển kinh tế, hòa nhập cuộc sống nơi đất mới, việc gìn giữ bản sắc văn hóa gặp không ít thách thức.

Tại làng Pơ Nang, xã Kon Thụp, huyện Mang Yang, tỉnh Gia Lai, cách người dân gìn giữ sợi dây gắn kết văn hóa truyền thống của dân tộc mình nơi đất mới là tổ chức định kỳ những buổi sinh hoạt văn nghệ cộng đồng như hát then, đàn tính.

Ông Hoàng Văn Soạn, Chủ tịch Hội Người cao tuổi làng Pơ Nang, chia sẻ: “Chúng tôi coi văn hóa là cội rễ. Dù xa quê hương, bà con vẫn cố gắng giữ lấy những tập tục, tiếng nói, câu hát của ông cha truyền lại”. Là người dân tộc Tày, hơn 20 năm lập nghiệp trên mảnh đất Tây Nguyên, ông Soạn luôn nỗ lực gìn giữ bản sắc văn hóa cũng như vận động đồng bào dân tộc mình gìn giữ lễ hội truyền thống, thờ cúng tổ tiên theo phong tục cũ, đồng thời kết hợp hài hòa với đời sống tín ngưỡng của người bản địa.

Năm 2021, ông Soạn quyết tâm thành lập Câu lạc bộ hát Then, đàn tính và vận động được 30 người tham gia. Những buổi sinh hoạt của câu lạc bộ đã trở thành cầu nối giữa các thế hệ, giúp lớp trẻ hiểu và tự hào về nguồn cội. Đó cũng là biểu hiện sinh động của quá trình hội nhập bền vững, nơi mà bản sắc riêng không bị phai mờ, mà còn được cộng hưởng trong cộng đồng đa dân tộc ở Tây Nguyên.

“Chúng tôi luôn coi đây là quê hương thứ hai của mình, bà con không chỉ hòa nhập mà còn đóng góp tích cực cho sự phát triển kinh tế-xã hội địa phương. Điều quan trọng là dù ở đâu, văn hóa dân tộc vẫn luôn là phần không thể thiếu trong đời sống của mỗi người”, ông Hoàng Văn Soạn khẳng định.

Theo ông Nguyễn Tiến Sỹ, Trưởng phòng Dân tộc huyện Mang Yang, tỉnh Gia Lai, làng Pơ Nang có 286 hộ với 1.294 nhân khẩu, trong đó có đến 80 hộ là người dân tộc Tày, Nùng. Không phải ai cũng dễ dàng thích nghi với điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu và phong tục tập quán mới. Tuy nhiên, với những chính sách của Đảng, Nhà nước về phát triển kinh tế- xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, người dân tộc Tày, Nùng đã từng bước xây dựng cuộc sống ổn định, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống.

Từ việc lưu giữ được hương vị bản sắc của các phong tục tập quán đến nỗ lực truyền dạy nghề thủ công truyền thống. Ngoài ra, việc giao thoa với nền văn hóa dân tộc của người Ba Na trên địa bàn luôn được họ quan tâm, học hỏi. Tuy nhiên, theo các nhà dân tộc học, hành trình di cư đến vùng đất mới lập nghiệp cũng gặp không ít khó khăn, đòi hỏi chính quyền địa phương ngoài chính sách đúng, còn cần có sự thấu hiểu văn hóa và ứng xử nhân văn, linh hoạt.

Làng Lơ Pơ, xã Chư Krêy, huyện Kông Chro, tỉnh Gia Lai trước đây vốn là làng gốc của người Ba Na, với hơn 100 hộ gia đình sống tập trung, duy trì nếp sống canh tác nương rẫy, tôn trọng rừng thiêng, có hệ thống già làng, luật tục. Năm 2009, một bộ phận cộng đồng người dân tộc Dao từ Lạng Sơn vào đây sinh sống xen kẽ, các nghi lễ, sinh hoạt và thờ cúng lại có những khác biệt. Chính quyền địa phương đã rất quan tâm vấn đề này và có những cách làm linh hoạt để tăng cường tình đoàn kết dân tộc.

Ông Đinh Chương, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Chư Krêy cho biết: “Để giải quyết những mâu thuẫn trong sinh hoạt cộng đồng, chúng tôi phải tổ chức nhiều cuộc họp dân, đối thoại giữa các cộng đồng để chia sẻ, giải thích phong tục cho nhau. Từ hiểu mới đến thương, rồi mới cùng nhau phát triển được”.

Nhưng khó khăn hơn cả là những thách thức trong việc gìn giữ bản sắc văn hóa khi tốc độ hội nhập ngày càng mạnh mẽ. Tình trạng này không chỉ xảy ra với cộng đồng người Ba Na mà với cả người dân tộc Dao, Tày, Nùng khi việc gìn giữ bản sắc đang đứng trước nhiều thách thức. Do họ vừa phải hòa nhập vào cộng đồng mới, song vẫn phải nỗ lực gìn giữ tiếng nói, chữ viết, nghi lễ, tín ngưỡng, nghề truyền thống của dân tộc mình.

Trước nguy cơ mai một, không ít cộng đồng đã chủ động tìm cách bảo tồn văn hóa truyền thống trong điều kiện mới. Tại làng Lơ Pơ, gia đình anh Trịnh Sinh Thành và một số hộ người dân tộc Dao đã cùng nhau tổ chức các buổi sinh hoạt cộng đồng vào cuối tuần, nơi người lớn kể chuyện, dạy con cháu nói tiếng Dao, thêu thùa, học nhạc cụ dân tộc.

“Quan trọng nhất là nuôi dưỡng niềm tự hào, trân trọng với các giá trị truyền thống của dân tộc trong thế hệ trẻ. Khi con cháu biết trân trọng ngôn ngữ, y phục, âm nhạc, lễ hội của chính mình, văn hóa sẽ không mất đi, mà còn sống động trong một hình thức mới, phù hợp hơn với đời sống hiện đại”- anh Thành chia sẻ.

Việc tìm đến vùng đất mới để lập nghiệp đã đặt ra nhiều thách thức lớn đối với các cộng đồng dân tộc thiểu số trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa. Tây Nguyên, vùng đất đã và đang chứng kiến sự hội nhập, thích nghi mạnh mẽ, trong đó, việc giữ được bản sắc không chỉ là gìn giữ quá khứ, mà còn là nền tảng để cộng đồng phát triển bền vững, tự tin bước vào tương lai.

Bài và ảnh: Thu Hằng