Giữ hồn dân tộc, nối dài sinh kế ở Gia Lai

Các nghệ nhân Câu lạc bộ dệt thổ cẩm làng Phung cần mẫn bên khung cửi.

Giữ lửa nghề truyền thống

Nằm trên vùng đất đỏ bazan bốn mùa gió lộng, làng Kép 1 (xã Ia Ly) luôn rộn ràng tiếng khung dệt, nhịp cồng chiêng và tiếng trẻ cười dưới mái nhà dài. Ít ai biết rằng những âm vang tràn đầy sức sống ấy bắt nguồn từ khi chị H Uyên Niê, dân tộc M’nông, nguyên Phó Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Ia Ly khởi xướng mô hình sáng tạo “Tổ liên kết du lịch cộng đồng làng Kép 1”, kết nối nghề truyền thống với phát triển sinh kế và gìn giữ văn hóa. “Mỗi tấm vải dệt không chỉ là sản phẩm kinh tế, mà là hồn cốt văn hóa của dân tộc. Nếu phụ nữ được trao cơ hội làm chủ, họ sẽ giúp cả gia đình và cộng đồng thoát nghèo”, chị H Uyên Niê trải lòng về hành trình gần một thập kỷ qua.

Nhờ đôi bàn tay khéo léo của phụ nữ bản địa, tổ liên kết từ 15 thành viên ban đầu, đến nay đã thu hút 30 nghệ nhân chuyên dệt thổ cẩm, 7 nghệ nhân đan lát, cùng một đội cồng chiêng, tạc tượng hơn 35 nghệ nhân nam. Đặc biệt, sự hiện diện của 5 em nhỏ làm mẫu ảnh đã tạo nên “cầu nối” sáng tạo giữa văn hóa truyền thống và việc quảng bá sản phẩm thổ cẩm đến với du khách trong và ngoài nước. Sức sống của mô hình không chỉ nằm ở việc duy trì nghề truyền thống mà còn ở sự kết hợp khéo léo giữa văn hóa - du lịch - kinh tế. Khách đến làng Kép 1 không chỉ xem dệt vải, nghe chiêng mà được trải nghiệm thực tế từ kéo sợi, nhuộm vải, tham quan mô hình nghệ thuật điêu khắc gỗ, thưởng thức món ăn bản địa như gà nướng, cơm lam, rượu ghè...

Với hơn 5.000 lượt khách mỗi năm (trong đó khách quốc tế chiếm 40%), tổ liên kết có thu nhập bình quân từ các hoạt động du lịch đạt khoảng 150 triệu đồng/năm. Sản phẩm thổ cẩm “Jrai ơi” đạt chứng nhận OCOP 3 sao năm 2024 là minh chứng sinh động cho việc kết nối truyền thống - hội nhập qua bàn tay, khối óc và cả trái tim của người dân tộc thiểu số.

Du lịch hóa nghề dệt truyền thống

Không riêng Ia Ly, tại làng Phung, xã Biển Hồ, câu lạc bộ dệt thổ cẩm do nghệ nhân Pel sáng lập đang trở thành địa chỉ bảo tồn văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch cộng đồng. Câu lạc bộ hiện có 20 thành viên, đa phần là phụ nữ trung và cao tuổi với tay nghề dệt nhuần nhuyễn. Nhưng điều đáng quý hơn, theo nghệ nhân Pel, họ không giữ nghề cho riêng mình mà đang truyền nghề cho thế hệ trẻ trong làng. “Không những thế, bây giờ chúng tôi cải tiến mẫu mã như túi xách, balô, khăn, ví… để bán trên Facebook, Zalo, TikTok… Vừa giữ được nghề, vừa có thu nhập ổn định”, nghệ nhân Pel cho biết.

Câu lạc bộ cũng thường xuyên đón khách du lịch đến tham quan trải nghiệm, học nghề, chụp ảnh lưu niệm. Những sản phẩm thổ cẩm được du khách yêu thích mua về làm quà tặng đang đưa hình ảnh phụ nữ dệt vải Tây Nguyên vươn xa.

Bà H’Loan, làng Ploi Bung, xã Biển Hồ trải lòng: “Ở đây, nghề dệt không chỉ là kế sinh nhai mà còn là điều kiện để mỗi người phụ nữ gìn giữ danh dự dân tộc. Con gái nhà nào biết dệt là niềm tự hào, là người vợ hiền, mẹ đảm trong mắt cả buôn làng. Mỗi đường kim mũi chỉ trên tấm vải là lời nhắn gửi cho thế hệ mai sau về cội nguồn, bản ngã của mình”. Từ góc độ địa phương, đồng chí Đặng Khánh Toàn, Phó Chủ tịch Thường trực UBND xã Biển Hồ đánh giá: “Câu lạc bộ dệt thổ cẩm làng Phung là một điểm sáng trong phong trào khôi phục nghề truyền thống và phát triển kinh tế - du lịch cộng đồng. Chúng tôi sẽ tăng cường phối hợp cùng các ngành chức năng để đào tạo, xúc tiến thị trường, đưa dệt thổ cẩm thành sản phẩm OCOP và điểm nhấn của du lịch xã Biển Hồ trong thời gian tới”.

Hình mẫu phát triển mới

Theo Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai Phạm Anh Tuấn, chiến lược phát triển du lịch của tỉnh tại khu vực Biển Hồ - Chư Đăng Ya sẽ theo hướng “lấy văn hóa bản địa làm nền tảng, du lịch sinh thái cộng đồng làm hướng phát triển bền vững” và nhấn mạnh “không hy sinh bản sắc vì lợi ích ngắn hạn”. Gần đây, tỉnh đã ban hành kế hoạch bảo tồn văn hóa các dân tộc thiểu số giai đoạn 2021 - 2030 theo Quyết định 1719/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Trong đó, nghề dệt thổ cẩm được xác định là nghề thủ công tiêu biểu cần ưu tiên bảo tồn và tích hợp vào các chương trình mục tiêu quốc gia. Tuy nhiên, để tiến xa hơn, điều cốt lõi là phải có sự đồng hành bền vững từ chính quyền, từ các tổ chức xã hội và doanh nghiệp. Cần nhiều hơn những lớp tập huấn về thiết kế mẫu mã, thương mại điện tử, kỹ năng thuyết trình, du lịch cộng đồng… để nâng giá trị trong từng sản phẩm nhưng giữ nguyên linh hồn bản sắc dân tộc.

Phúc Thắng