Danh lam thắng cảnh và khảo cổ Quần thể Tam Chúc (phường Tam Chúc, tỉnh Ninh Bình) được xếp hạng là Di tích quốc gia đặc biệt, theo Quyết định số 1959/QĐ-TTg ngày 11/9/2025. Nằm tại khu vực có cảnh quan karst đá vôi nhiệt đới ẩm có ý nghĩa địa chất nổi bật, nơi đây còn có giá trị sinh thái, sinh học quan trọng, là môi trường sinh sống của hơn 400 cá thể voọc mông trắng - loài linh trưởng cực kỳ quý hiếm trên thế giới.

Các nghiên cứu khảo cổ cho thấy Tam Chúc từng là nơi cư trú của cư dân Việt cổ chịu ảnh hưởng văn hóa Hòa Bình, có niên đại từ 20.000 - 30.000 năm. Đây cũng là vùng đất gắn với quá trình hình thành, phát triển Phật giáo Việt Nam, liên quan đến Thiền sư Nguyễn Minh Không thời Lý và Phật hoàng Trần Nhân Tông thời Trần. Do đó, Quần thể Tam Chúc không chỉ là một không gian tâm linh - du lịch mà còn đóng vai trò về nghiên cứu khoa học, góp phần làm sáng tỏ lịch sử hình thành và phát triển của cộng đồng cư dân cổ đại khu vực châu Á.

Quần thể Tam Chúc, tỉnh Ninh Bình. Ảnh: Thùy Dung

Bên cạnh các giá trị đặc biệt về khảo cổ học, văn hóa, lịch sử và tâm linh, Quần thể Tam Chúc cũng là điểm đến nổi bật trong tuyến du lịch Chùa Hương - Tam Chúc - Bái Đính được quy hoạch trở thành tuyến hành hương tâm linh lớn nhất Việt Nam, tạo lợi thế phát triển du lịch vùng Thủ đô và miền Bắc. Đây cũng là điểm hẹn văn hóa tâm linh, nơi tổ chức nhiều sự kiện Phật giáo quốc tế quan trọng, trong đó có Đại lễ Vesak Liên Hợp Quốc 2019.

Theo ông Bùi Văn Mạnh - Giám đốc Sở Du lịch Ninh Bình, sự ghi nhận của Nhà nước với Quần thể Tam Chúc về các giá trị văn hóa, lịch sử cũng là ghi nhận những nỗ lực, công lao người dân và chính quyền địa phương trong việc bảo tồn, tôn tạo và giữ gìn di tích. Đây cũng là trách nhiệm của chính quyền địa phương, cơ quan quản lý nhà nước có kế hoạch, giải pháp khai thác, bảo tồn tốt nhất, đóng góp cho sự phát triển kinh tế xã hội của địa phương

"Cần có chính sách để khuyến khích, động viên người dân địa phương tham gia vào công tác này, đồng thời các doanh nghiệp tham gia tích cực hơn nữa trong phát triển du lịch gắn với bảo tồn di sản, qua đó tạo ra sinh kế, thêm nhiều việc làm cho người dân, để các bên cùng đồng hành trong quá trình phát triển kinh tế địa phương", ông Bùi Văn Mạnh cho biết.

Quần thể Tam Chúc là điểm đến nổi bật trong tuyến du lịch hành hương tại miền Bắc

Với đơn vị vận hành điểm đến Tam Chúc, Quần thể Tam Chúc được xếp hạng là Di tích quốc gia đặc biệt mang nhiều ý nghĩa quan trọng về mặt khoa học, khẳng định tầm vóc di sản, cũng như đặt ra trách nhiệm bảo tồn song song với phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Ông Nguyễn Xuân Trung - Giám đốc Công ty TNHH Dịch vụ Du lịch Chân Tâm cho biết trách nhiệm của đơn vị là giữ gìn thiên nhiên, bảo tồn di sản và mang đến cơ hội cho người dân cả về phát triển kinh tế và nâng cao cuộc sống: "Hiện nay với Tam Chúc, ưu tiên hàng đầu là đảm bảo môi trường sinh thái hài hòa với phát triển, không chỉ là điểm đến xanh ở Ninh Bình mà cả khu vực. Hiện nay tại khu du lịch Tam Chúc, hầu hết đội ngũ lao động là người dân địa phương. Các sản phẩm hay nguyên liệu cho thực phẩm, dịch vụ đều được ưu tiên sử dụng, liên kết với nguồn cung ứng tại chỗ. Tháng 5 vừa qua, Lễ cung rước, tôn trí xá lợi Đức Phật tại chùa Tam Chúc đã đón hơn 1 triệu người dân và du khách thập phương đến đây. Bên cạnh sự thịnh tình, mến khách của địa phương, điều đó còn thể hiện năng lực cung ứng thực phẩm và dịch vụ, phục vụ tốt số lượng lớn du khách trong cùng một thời điểm của khu du lịch Tam Chúc, qua đó gửi đi thông điệp hòa bình, quảng bá hình ảnh Ninh Bình với công chúng trong nước và thế giới".

Một chương trình giao lưu văn hóa du lịch được tổ chức tại khu du lịch Tam Chúc.

Cũng theo ông Nguyễn Xuân Trung, tại Tam Chúc, việc đảm bảo an sinh xã hội luôn song hành với phát triển kinh tế bền vững: "Bên cạnh tạo công ăn việc làm, chúng tôi cũng có những khóa đào tạo, lớp học miễn phí cho đội ngũ lao động và cả thanh thiếu niên địa phương. Ví dụ sắp tới Tam Chúc tổ chức lễ hội Trung Thu quy mô lớn cho trẻ em từ khắp địa phương trong tỉnh Ninh Bình. Ngoài ra Tam Chúc sẽ tiếp tục đăng cai các sự kiện lớn mang tầm quốc gia - quốc tế để quảng bá Việt Nam ra thế giới, hoặc các hoạt động ngoại giao như đón tiếp Ngài Chủ tịch Quốc hội New Zealand cùng đoàn đại biểu đã đến thăm gần đây. Thông qua văn hóa và di sản nhằm tạo cầu nối giữa Việt Nam với thế giới, mang đến cơ hội cho doanh nghiệp, hộ kinh doanh và mỗi người dân địa phương làm kinh tế, tham gia lực lượng lao động và chuỗi cung ứng ngành du lịch".

Việc Quần thể Tam Chúc được xếp hạng là Di tích quốc gia đặc biệt được kỳ vọng góp phần quảng bá hình ảnh địa phương, nâng tầm vị thế của Việt Nam về du lịch hành hương và khảo cổ trên thế giới. Việc xác định quần thể Tam Chúc là di tích đặc biệt về khảo cổ - văn hóa - tâm linh đã đặt nền tảng để chính quyền địa phương cùng người dân, doanh nghiệp hợp tác hài hòa trong phát triển kinh tế - xã hội bền vững, trở thành động lực thu hút khách du lịch, tạo việc làm cho người dân. Từ đó, nguồn lực được tái tạo để đầu tư cho con người và hạ tầng gắn với bảo tồn di tích, đảm bảo hài hòa giữa phát triển du lịch và gìn giữ di sản.

Hải Nam, Hoàng Thuyên