Tại xã Tiên Điền, cái nôi nuôi dưỡng tâm hồn đại thi hào, công tác gìn giữ không gian văn hóa Nguyễn Du được xác định là nhiệm vụ chính trị, văn hóa hàng đầu, trọng tâm là Khu di tích quốc gia đặc biệt Khu lưu niệm đại thi hào Nguyễn Du. Trải qua 60 năm hình thành và phát triển, từ một vùng đất hoang vu còn in hằn những vết tích đạn bom, khu di tích nay đã "thay da đổi thịt". Những hàng cây cổ thụ rợp bóng mát, mái ngói thâm nâu của nhà Tư văn, sự tĩnh lặng trang nghiêm bên mộ cụ Nguyễn, tất cả hòa quyện tạo nên bức tranh thủy mặc thanh cao.

Thí sinh tham dự Hội thi viết thư pháp về "Truyện Kiều" tại Hà Tĩnh, tháng 11/2025.

Một trong những thành tựu lớn nhất của công tác bảo tồn chính là việc sưu tầm và lưu giữ hiện vật. Tính đến nay, Ban Quản lý khu di tích đang lưu giữ hơn 2.000 tư liệu và hiện vật. Đây là kết quả của hành trình dài, thể hiện sức sống mãnh liệt của "Truyện Kiều" trong lòng dân tộc. Bà Trần Thị Vinh, Phó trưởng ban phụ trách Ban Quản lý Khu di tích Nguyễn Du không giấu được niềm xúc động khi nhắc về những ngày tháng miệt mài ấy: “Những người làm công tác bảo tồn như chúng tôi cảm thấy vô cùng hạnh phúc khi chứng kiến tình cảm mà người dân cả nước dành cho cụ Nguyễn. Có những nhà sưu tầm, những người dân bình dị sẵn sàng tặng gia tài sách báo, những bản Kiều Nôm cổ mà họ dành cả cuộc đời để chắt chiu. Chính những tấm lòng ấy đã góp phần đặt từng viên gạch, xây nên diện mạo đủ đầy của khu di tích hôm nay”.

Công tác bảo tồn tại đây đang có những bước chuyển mình nhờ ứng dụng công nghệ số. Trước đây, việc truyền tải giá trị di sản chủ yếu dựa vào thuyết minh trực tiếp, nay du khách có thể trải nghiệm không gian văn hóa thông qua công nghệ thực tế ảo. Chỉ với chiếc điện thoại thông minh, lịch sử dòng họ Nguyễn, cuộc đời thăng trầm của Tố Như hay những điển tích "Truyện Kiều" được tái hiện ngay trước mắt. Du khách đứng tại chỗ nhưng vẫn nghe, vẫn thấy và cảm nhận được chiều sâu lịch sử. Đây là bước đi đột phá, đưa di sản tiếp cận gần hơn với tiêu chuẩn quốc tế, đặc biệt là sau khi Nguyễn Du được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) vinh danh là danh nhân văn hóa thế giới.

Bảo tồn là gốc rễ, nhưng để di sản thực sự sống, nó phải được lan tỏa và phát huy giá trị trong đời sống đương đại. Vừa qua, Ban Quản lý khu di tích đã hoàn thiện và xuất bản ấn phẩm “Khu lưu niệm Nguyễn Du-Di tích quốc gia đặc biệt”. Cuốn sách là công trình nghiên cứu công phu, tập hợp những phát hiện mới nhất về thân thế, sự nghiệp của đại thi hào, mang đến cho độc giả cái nhìn hệ thống và sâu sắc. Song song với đó là không gian trưng bày chuyên đề “Đại thi hào Nguyễn Du-Ngàn năm nhớ mãi”, giới thiệu hơn 250 tư liệu, hình ảnh.

Đặc biệt, giá trị của di sản Nguyễn Du đang được “gieo mầm” trong môi trường giáo dục tại Hà Tĩnh. Những giờ ngoại khóa không phấn trắng bảng đen, nhưng lại khắc sâu vào tâm khảm học sinh lòng tự hào dân tộc và tình yêu văn chương. Nhưng có lẽ, sự lan tỏa mạnh mẽ và bền bỉ nhất nằm trong chính hơi thở cuộc sống của người dân nơi đây. Trên mảnh đất địa linh nhân kiệt này, "Truyện Kiều" không nằm yên trong sách vở mà đi vào lời ăn tiếng nói, vào nếp sinh hoạt thường ngày như cơm ăn nước uống.

Ở Tiên Điền, dễ dàng bắt gặp những “lão nông tri điền”, ban ngày chân lấm tay bùn nhưng tối về tụ họp bên ấm chè xanh, say sưa đàm đạo "Truyện Kiều". Họ thuộc làu hàng nghìn câu thơ lục bát, lấy Kiều để răn dạy con cháu đạo làm người, lẩy Kiều để đối đáp giao duyên và bói Kiều để gửi gắm những tâm tư, nguyện vọng đầu năm mới.

Từ niềm đam mê ấy, Câu lạc bộ Trò Kiều ra đời và duy trì suốt mấy chục năm qua. Các nghệ nhân nông dân miệt mài biểu diễn, không vì danh lợi mà vì nỗi niềm sợ vốn cổ bị mai một. Họ tâm huyết truyền dạy cho thế hệ trẻ từng câu luyến láy, từng động tác múa để mạch nguồn văn hóa Tiên Điền cứ thế chảy mãi, nối dài từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Viết Học