Thành nhà Hồ: Kiên trì bảo tồn, từng bước phát huy giá trị di sản

Toàn cảnh thành nhà Hồ nhìn từ trên cao - công trình đá độc nhất vô nhị của Việt Nam, được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới năm 2011. Ảnh: Trung tâm Bảo tồn Di sản thành nhà Hồ cung cấp

Từng bước hoàn thiện quy hoạch, bảo tồn di sản

Ngay sau khi được công nhận Di sản Văn hóa Thế giới năm 2011, Trung tâm Bảo tồn Di sản thành nhà Hồ đã tham mưu Sở VHTTDL cùng UBND tỉnh Thanh Hóa xây dựng quy hoạch tổng thể bảo tồn và phát huy giá trị khu di sản, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Ngày 12.8.2015, Thủ tướng ban hành Quyết định số 1316/QĐ-TTg, xác định tổng diện tích quy hoạch hơn 5.078 ha, gồm vùng lõi 155,5 ha (Thành Nội, La Thành, đàn tế Nam Giao) và vùng đệm hơn 4.900 ha. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để bảo tồn lâu dài khu di sản được xem là công trình đá độc đáo nhất Việt Nam.

Trên cơ sở đó, Nghị quyết số 158/NQ-HĐND (2021) của HĐND tỉnh Thanh Hóa đã thông qua dự án bảo tồn, phục hồi một số hạng mục công trình thuộc khu vực Thành Nội với tổng mức đầu tư hơn 745 tỉ đồng giai đoạn 2022 - 2025. Tiếp đó, Quyết định số 2925/QĐ-UBND (2025) phê duyệt dự án tu bổ, phục hồi giai đoạn 1 (2025 - 2028) trị giá hơn 345 tỉ đồng.

Những bước đi này khẳng định nỗ lực của Thanh Hóa trong việc thực hiện cam kết với UNESCO về bảo tồn và phát huy giá trị toàn cầu của thành nhà Hồ.

Công tác khai quật khảo cổ học được triển khai quy mô lớn theo Quyết định số 4220/QĐ-UBND (2013), với tổng diện tích hơn 56.000 m² và vốn đầu tư trên 90 tỉ đồng.

Hàng loạt hạng mục quan trọng như khu vực chính điện, hậu cung, đường Hoàng Gia, Đông - Tây Thái Miếu đã được khai quật, góp phần làm sáng tỏ nhiều giá trị kiến trúc, lịch sử của di sản.

Các dự án tu bổ, gia cố tường thành đá cũng được thực hiện thường xuyên. Dự án tu bổ cấp thiết tường thành đá (2020) trị giá hơn 14,7 tỉ đồng và dự án gia cố chống sạt lở tường thành (2024) hơn 14,3 tỉ đồng là những ví dụ cụ thể cho sự quan tâm đầu tư của tỉnh.

Các chuyên gia và cán bộ Trung tâm Bảo tồn Di sản thành nhà Hồ trong một đợt khai quật khảo cổ, làm rõ kiến trúc khu vực chính điện và đường Hoàng Gia. Ảnh: Trung tâm Bảo tồn Di sản thành nhà Hồ cung cấp

Nhờ đó, những khối đá nghìn năm tuổi từng bị phong hóa và hư hại do thời tiết đã được gia cố, bảo vệ, đảm bảo an toàn và giữ nguyên cấu trúc gốc.

Không chỉ bảo tồn vật thể, công tác bảo tồn giá trị phi vật thể như lịch sử, nghi lễ, văn hóa cộng đồng vùng đệm cũng được chú trọng.

Các lớp tập huấn, tuyên truyền nâng cao nhận thức về bảo tồn di sản cho người dân địa phương được tổ chức đều đặn, giúp cộng đồng tham gia trực tiếp vào quá trình gìn giữ và khai thác di sản.

Phát huy giá trị di sản gắn với du lịch và chuyển đổi số

Không dừng ở bảo tồn, thành nhà Hồ đang dần trở thành điểm đến du lịch đặc trưng của xứ Thanh. Đề án khai thác, phát triển du lịch Di sản Văn hóa Thế giới thành nhà Hồ được UBND tỉnh phê duyệt tại Quyết định số 1967/QĐ-UBND (2016) đã đặt ra mục tiêu cụ thể: đưa lượng khách từ 78.500 lượt năm 2016 lên 800.000 lượt/năm vào năm 2030, doanh thu đạt khoảng 2.000 tỉ đồng, tốc độ tăng trưởng bình quân 13,6%.

Tổng mức đầu tư cho đề án là 916 tỉ đồng, trong đó hơn 600 tỉ đồng từ nguồn xã hội hóa. Đến nay, nhiều hạng mục trong đề án đã mang lại kết quả rõ rệt: loại hình du lịch cộng đồng hình thành tại vùng đệm, các tuyến tham quan được mở rộng và nâng cấp.

Hiện Trung tâm đang vận hành 4 tuyến du lịch chủ lực: “Thành nhà Hồ - về miền di sản”, “Thành nhà Hồ và các làng truyền thống”, “Thành nhà Hồ - tâm linh vùng đệm di sản”, “Thành nhà Hồ - di tích và thắng cảnh vùng đệm”.

Du khách và học sinh tham quan, chụp ảnh lưu niệm tại cổng thành phía Nam - Di sản văn hóa thế giới Thành nhà Hồ. Ảnh: Trung tâm Bảo tồn Di sản thành nhà Hồ cung cấp

Những tuyến tham quan này kết nối khu di sản với các di tích, làng nghề, chùa, đền trong vùng, tạo trải nghiệm đa dạng và thu hút hàng trăm nghìn lượt khách mỗi năm.

Chỉ riêng giai đoạn 2021 - 2025, thành nhà Hồ đã đón hơn 1 triệu lượt khách, đạt 138% kế hoạch, trong đó 8.690 lượt khách quốc tế, mức cao nhất từ trước đến nay.

Cùng với du lịch, công tác chuyển đổi số đang góp phần đưa di sản đến gần hơn với công chúng. Trung tâm Bảo tồn Di sản thành nhà Hồ đã hoàn thiện hệ thống thuyết minh 3D, giúp du khách trải nghiệm không gian triều Hồ qua hình ảnh và âm thanh sinh động.

Ngoài ra, đề án xây dựng bản đồ kỹ thuật số vệ tinh (MAP GIS) đã hoàn thành giai đoạn đầu, cho phép quản lý vùng lõi và vùng đệm bằng dữ liệu định vị, hỗ trợ quy hoạch, giám sát và nghiên cứu khoa học. Toàn bộ hồ sơ, hiện vật, tài liệu hành chính cũng được số hóa, giúp tra cứu, bảo quản thuận tiện hơn.

Trong công tác quảng bá, Trung tâm triển khai nhiều hoạt động thiết thực: tổ chức triển lãm “Đất và người Tây Đô”, trưng bày gạch đá cổ, súng thần công; mở không gian văn hóa nông nghiệp, tổ chức hoạt động ngoại khóa cho học sinh; phát triển các chương trình “Em là nhà khảo cổ học”, “Rung chuông vàng về di sản”…

Trên môi trường số, hình ảnh thành nhà Hồ được quảng bá mạnh mẽ qua website, báo chí, mạng xã hội, đặc biệt là Facebook, TikTok và các kênh truyền thông địa phương.

Để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao, Trung tâm hiện có 32 cán bộ, nhân viên, trong đó nhiều người đạt trình độ sau đại học, được đào tạo chuyên sâu về quản lý văn hóa, khảo cổ học, du lịch và công nghệ thông tin. Nhiều chương trình tập huấn cho người dân vùng đệm được tổ chức hằng năm, góp phần nâng cao ý thức cộng đồng trong bảo vệ di sản.

Bên cạnh kết quả đạt được, công tác bảo tồn thành nhà Hồ vẫn gặp không ít khó khăn: thủ tục đầu tư còn kéo dài, nguồn vốn phân bổ chưa ổn định, nhân lực chuyên môn còn mỏng.

Trung tâm Bảo tồn Di sản thành nhà Hồ kiến nghị tỉnh đẩy nhanh quy trình đầu tư, tăng nguồn vốn cho lĩnh vực văn hóa và bổ sung nhân sự chuyên trách, nhằm đảm bảo tiến độ và hiệu quả của các dự án trọng điểm.

Dù còn nhiều thách thức, Thành nhà Hồ vẫn là một trong những điểm sáng trong công tác bảo tồn di sản văn hóa của tỉnh Thanh Hóa. Những dự án quy hoạch, tu bổ, nghiên cứu, khai quật và chuyển đổi số đang tạo nền tảng vững chắc để di sản này tiếp tục được bảo vệ, phát huy đúng với giá trị nổi bật toàn cầu mà UNESCO đã ghi nhận, vừa là niềm tự hào của địa phương, vừa là tài sản văn hóa chung của nhân loại.

Nguyễn Linh