Tháp Rong Yang (Gia Lai): Phế tích Chăm ở Phố núi

Trong đó, các di vật hiện hữu như: 1 khối đá có hình chóp cụt, cao 48 cm; mặt dưới là đáy hình vuông, mỗi cạnh dài khoảng 116 cm; mặt trên có 4 cạnh với chiều dài mỗi cạnh khoảng 67 cm, được làm từ đá sa thạch. Từ đáy lên trên, hiện vật được giật 5 cấp. Ở tâm mặt trên có một lỗ tròn đường kính khoảng 9 cm, sâu khoảng 15 cm. Hiện vật hiện đang được lưu giữ tại nhà ông Võ Đức Ai-Trưởng thôn 4, xã An Phú; khối đá hình khối lập phương màu xám đen, có cùng chất liệu với di vật thứ nhất, cao 38 cm; mặt dưới và trên là hình chữ nhật bằng nhau với chiều dài và rộng là 58 cm x 50 cm. Giữa có 1 lỗ tròn từ mặt trên thông xuống đáy. Đường kính lỗ tròn ở mặt trên là 10 cm; ở mặt dưới là 17 cm, phần giữa được thắt eo với đường kính khoảng 6 cm. Hiện vật hiện đang được lưu giữ tại nhà ông Nguyễn Công Hòe.

Di vật 3 là khối đá nằm trong khuôn viên nhà thờ Phú Thọ, có màu xám xanh, cùng chất liệu với 2 di vật trên. Hiện vật có hình khối lập phương cao khoảng 40 cm, chiều rộng và dài khoảng 55-65 cm, xung quanh có đường nét trang trí thô sơ dạng rãnh lồi lõm. Các góc được bo tròn. Mặt trên có 1 rãnh nhỏ sâu khoảng 0,7 cm, rộng 3 cm.

Di vật 4 là 2 viên gạch Chăm còn khá nguyên vẹn với kích thước khoảng 34 cm x 19 cm x 7 cm ở nhà ông Võ Đình Viên. Những viên gạch này được đưa về từ phế tích ngôi tháp tại vườn của ông Nguyễn Hoàng Chương.

Tác giả bên khối đá tại nhà thờ Phú Thọ. Ảnh: Xuân Hiền

Ngoài ra, trong khu vực này còn vương vãi vô số những mảnh gạch Chăm bị vỡ. Tại đây, người viết bài cào một lớp đất cạnh rãnh thoát nước đã phát lộ ra một đoạn nền móng gồm nhiều lớp gạch chồng xếp lên nhau.

Tài liệu duy nhất được biết cho đến nay có đề cập đến ngôi tháp Chăm này là cuốn sách “Pơtao, une thé orio du pouvoir chez les Indochinois Jơrai” của Jacques Dournes (Pơtao, một lý thuyết về quyền lực của người Jơrai Đông Dương). Jacques Dournes là nhà nhân học người Pháp có 25 năm sống ở khu vực Tây Nguyên (1946-1970) với vai trò là một nhà truyền giáo đam mê nghiên cứu dân tộc học, chuyên nghiên cứu về văn hóa Jrai và các tộc người vùng Tây Nguyên. Ông xuất bản cuốn “Pơtao, une thé orio du pouvoir chez les Indochinois Jơrai” năm 1977 tại Pháp. Cuốn sách này là bản phát hành đề tài Tiến sĩ của ông tại Trường Đại học Sorbonne năm 1973.

Tại trang 95 của sách có hình vẽ số 4: Xứ sở của các Pơtao trong tương quan với các tháp Chăm, trong hình vẽ này thể hiện một tam giác có các đỉnh là Tháp đôi (TP. Quy Nhơn, tỉnh Bình Định), tháp Yang Prong (TP. Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk) và tháp Hapal Bia (tỉnh Kon Tum); trong hình tại khu vực Cheo Reo (Ayun Pa hiện nay) có các tháp Yang Mum và Drang Lai. Từ đường nối giữa tháp Hapal Bia (Kon Tum) với tháp Drang Lai đi qua một ngọn tháp có tên là Rong Yang, tháp này cách Pleiku khoảng 10 km. Vị trí này tương đối trùng khớp với vị trí phế tích tháp ở Phú Thọ hiện nay. Như vậy, có thể suy luận, tháp Rong Yang được thể hiện trong sách “Pơtao, une thé orio du pouvoir chez les Indochinois Jơrai” của Jacques Dournes chính là phế tích tháp ở Phú Thọ (xã An Phú, TP. Pleiku hiện nay).

Các lớp gạch Chăm phát lộ tại khu vực phế tích tháp Rong Yang. Ảnh: Xuân Hiền

Điều đáng nói là tất cả các ngọn tháp Chăm có trong hình vẽ của sách này cũng như những tháp Chăm còn tồn tại ở khu vực miền Trung-Tây Nguyên đã được các nhà nghiên cứu người Pháp khi tiến hành khảo sát, nghiên cứu đã mô tả, lập hồ sơ đầy đủ từ cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX. Ở khu vực Tây Nguyên, Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp có hồ sơ, tài liệu về các ngôi tháp: Yang Prong (Đắk Lắk), Hapal Bia (Kon Tum), Yang Mum, Drang Lai (Gia Lai) duy chỉ trừ tháp Rong Yang là không có. Nghĩa là tháp Rong Yang đã là phế tích, không còn hiện hữu tại thời điểm các nhà nghiên cứu Pháp tiến hành nghiên cứu về tháp Chăm. Do đó, không có thông tin, tài liệu về ngôi tháp này.

Nhà nghiên cứu Jacques Dournes sống ở khu vực Cheo Reo từ năm 1946-1970, thời điểm này tháp Rong Yang đã là phế tích. Nhưng tại sao trong sách “Pơtao, une thé orio du pouvoir chez les Indochinois Jơrai” lại có hình vẽ thể hiện tháp Rong Yang? Đây là một câu hỏi lớn chưa có lời giải. Trong sách trên, Jacques Dournes đã liệt kê hàng trăm tài liệu tham khảo của các bậc tiền bối nghiên cứu về Tây Nguyên đi trước. Về vị trí của tháp Rong Yang trong hình số 4: Xứ sở của các Pơtao trong tương quan với các tháp Chăm nhiều khả năng được lấy từ một trong các tài liệu này. Các cơ quan chức năng cần khảo cứu tất cả các tài liệu mà Jacques Dournes đã liệt kê để có thể tìm được những thông tin, tài liệu quý giá về ngôi tháp Rong Yang này.

Tháp Rong Yang là một trong những phế tích của người Chăm trên đất Gia Lai. Chính quyền địa phương cũng đang ấp ủ ước mơ xây dựng nơi này thành một điểm di tích văn hóa lịch sử. Đây sẽ là một điểm nhấn lý thú cho du lịch TP. Pleiku trong tương lai.

Ngô Xuân Hiền