Chùa Thập Tháp Di Ðà: Một danh lam thắng cảnh ở Bình Định
Ngôi chùa cổ kính này do Thiền sư Nguyên Thiều sáng lập vào năm 1683, tính đến nay đã hơn 300 năm tuổi, trên ngọn đồi mang tên Long Bích, mặt trước chùa là hồ sen rộng 500m2 được xây bằng đá ong, quanh năm sen nở thơm ngát một vùng, bao bọc sau lưng và phía bắc chùa là sông Côn và sông Bàn Khê. Năm 1691, chùa được vua Lê Hiển Tông ban cho biển ngạch đề “Thập Tháp Di Đà tự” và mang tên đó cho tới bây giờ. Bước qua cổng chùa, du khách sẽ đi qua khoảng sân rợp bóng mát của những cây cổ thụ có niên đại hơn 200 năm để vào chùa chính. Chùa được kiến trúc theo hình chữ khẩu, bốn vày, ba gian, hai chái, có hai lớp tường bao bọc xung quanh. Khu vực chính của chùa gồm chính điện, khu phương trượng, khu tây đường và đông đường, có dãy hành lang rộng lớn nối liền, bao bọc một sân rộng, lát gạch vuông với nhiều loài hoa cảnh. Chính điện chùa kết cấu chủ yếu bằng gỗ quý, chạm trổ tinh xảo, công phu với hoa cuộn, hoa sen, rồng, phượng cách điệu. Đầu tám hàng trụ cột và đầu kèo được chạm, trang trí cổ tự. Ngoài kiến trúc bên trong, chùa Thập Tháp còn làm du khách ngỡ ngàng khi chiêm ngưỡng khu vườn tháp cổ với 24 bảo tháp lớn nhỏ mang hình thái kiến trúc của nhiều thời khác nhau. Như nhiều ngôi chùa ở Đàng trong, chùa Thập Tháp thờ Tam thế Phật, hai bên thờ Tôn Giả A Nan, Ca Diếp, Quan Thế Âm Bồ Tát và Bồ Đề Đạt Ma; chùa còn thờ Thập Bát La Hán và Thập điện Minh Vương. Các pho tượng không chỉ là những tác phẩm độc đáo về nghệ thuật mà còn mang nét dung dị đời thường. Nụ cười, ánh mắt của mỗi pho tượng đều hàm chứa lý thuyết về cõi nhân sinh, cuộc sống và sự vĩnh hằng. Ngoài ra, chùa còn có đôi câu đối do chính chúa Nguyễn Phúc Chu viết ban vào năm 1691 và ba tạng kinh giấy khổ rộng, chữ to bằng ngón tay út. Bộ kinh hết sức cổ, có lẽ được Thiền sư Nguyên Thiều thỉnh từ Trung Hoa sang lúc phụng mệnh chúa Nguyễn về nước vào cuối thế kỷ XVII... Đó thực sự là những tác phẩm nghệ thuật có giá trị. Trong tất cả các chùa chiền ở miền Trung được xây dựng vào thời Lê - Nguyễn thì chùa Thập Tháp ở Bình Định là ngôi chùa cổ nhất thuộc phái Lâm Tế. Qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo, dù cái cũ và cái mới đan xen nhưng chùa vẫn giữ được tổng thể hài hòa, trang nghiêm. Năm 1990, chùa Thập Tháp Di Đà được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là di tích văn hóa - lịch sử cấp quốc gia.
