Lễ cầu mùa trong dân ca Tây Nguyên
Lễ cầu mùa của các dân tộc Tây Nguyên có nét cơ bản giống nhau là đều có rượu cần, thức nhắm để sau khi tế lễ thì các thành viên trong cộng đồng cùng nhau chung vui bước vào mùa phát rẫy, tra hạt. Thông thường, lễ cầu mùa của người Tây Nguyên được cử hành vào trước mùa mưa, có thể là trước khi phát rẫy làm nương, hoặc trước khi tra hạt. Nội dung của lễ cầu mùa chính là nỗi lòng ước vọng của con người về cuộc sống lao động sản xuất nương rẫy với những mùa bội thu cho cuộc sống đủ đầy quanh năm.
Hãy đến với nghi lễ trước khi phát rẫy làm nương của dân tộc Mạ:
“Bùi nhùi bẹ móc
Bọc lấy đá ngao
Ông Nđu gọi gỗ
Ông Nbút gọi đá
Ban truyền điều lạ cho người!
Lửa đói ăn, ông Kơ Bông trồng lau…
Mau mau ta dọn rừng
Ta đốt sạch từng cây đã phát”.
(Bài ca phát rẫy của dân tộc Mạ).
Trong lễ cầu mùa cả dân tộc Ba Na lại là lời cầu nguyện cho hạt lúa, hạt đậu, hạt bắp… lên đều, nở lời, nở lãi:
“Hãy cho đêm mưa ngày nắng
Bao ngày nó đặng nứt vỏ
Bao đêm nó đặng nảy mầm
Nó nở lời nở lãi…
Để được nuôi, được cả cái ăn
Được lúa, được thóc
Được rẫy, được nhà!”
(Bài ca gieo hạt – Dân ca Ba Na).
Có những lời ngắn gọn, giản đơn, bày tỏ ước vọng của con người về mùa vụ bội thu:
“Cầu cho lúa xanh tốt
Cầu cho lúa mọc nhiều
Mỗi hạt gieo xuống đất
Thành chục gốc tốt tươi
Vượt qua mưa qua nắng
Lúa như bông đùng đình”
(Bài ca gieo hạt của dân tộc Cơ Tu)
Nhưng cũng có những bài dân ca về lễ cầu mùa khá dài, thể hiện sinh hoạt lễ hội phong phú với nhiều ước vọng của con người. Đó là bài ca cầu mùa của dân tộc Êđê. Cũng như nhiều dân tộc Tây Nguyên xưa, người Êđê xưa sống theo hình thức du canh du cư, phát rẫy, chọc lỗ tra hạt, bởi vậy, trong tiềm thức của họ, các thần là lực lượng siêu nhiên có thể giúp con người mọi điều trong cuộc sống. Trong lễ cầu mùa của người Êđê, trước hết là lời gọi thần:
“Hỡi yang Tơ Lua!
Hỡi yang Kbua Lan!
Nước uống người tạo
Cây trồng người gây
Con cái ta đây
Người ban cho nối dây giống dòng
Này đây hai chiếc gùi ta dâng
Thần bà, thần ông hãy nhận
Cho nhà ta ở lành
Cho buôn ta ăn yên…”
Họ mong mọi thành viên trong cộng đồng buôn làng được khỏe mạnh, ai cũng thỏa được ước mơ trong cuộc sống, trong lao động sản xuất:
“Mong cho buôn làng mạnh khỏe
Mong cho những chàng trai trẻ
Mong cho nội ngoại anh em
Mong cho con gái đàn bà
Mong cho kẻ lên rừng hái quả
Mong cho người lên non chặt cành
Mong kẻ kiến vàng đi bắt
Mong người đặt đó, đơm lờ…
Thảy thảy thỏa dạ ước mơ…”
Họ còn mong: “Gió đông chớ nổi! Chớp giật hãy tan! Khiên đao chẳng chạm buôn làng; tê giác hoang dữ tìm đường mà xéo; cọp hung ác lánh xa, khuất nẻo; voi nga chéo cũng phải đi xuôi”. Và ước cho mưa thuận gió hòa để công việc nương rẫy được thuận lợi:
“Ước sao được trận mưa sa
Ước sao được cả mưa rào
Cho bầu sai quả, ngô vào đỏ tươi…”
Cùng mọi sản xuất nương rẫy bội thu để:
“Dựng được chòi rẫy thật to
Đựng bao nhiêu thóc đầy bồ đó đây…”
(Bài ca cầu mùa của dân tộc Êđê).
Như vậy, lễ cầu mùa của người Tây Nguyên từ xa xưa đã trở thành một sinh hoạt văn hóa lành mạnh, thể hiện nhận thức của con người về thế giới tự nhiên, thể hiện khát vọng của con người trong cuộc sống và ước vọng về một cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho cả cộng đồng. Những bài ca về lễ cầu mùa của các dân tộc Tây Nguyên đã góp phần làm phong phú thêm nền văn hóa dân gian của dân tộc Việt Nam.
