Thừa Thiên Huế: Tiềm năng và thế mạnh của văn hoá, lễ hội với sự phát triển của du lịch, dịch vụ

Ông Phan Tiến Dũng - Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Thừa Thiên-Huế - đã có bài tham luận trình bày tại Hội nghị triển khai công tác ngành 2009, đánh giá những tiềm năng và thế mạnh của văn hoá, lễ hội  với sự phát triển của du lịch, dịch vụ tại Thừa Thiên Huế, từ đó nêu ra những kiến nghị đối với Lãnh đạo Bộ trong công tác quản lý và triển khai hoạt động của ngành tại địa phương có hiệu quả hơn. Dưới đây là nội dung bài tham luận. 

1. Tiềm năng và thế mạnh của văn hóa Huế

Thừa Thiên Huế không chỉ là vùng đất mang những giá trị đặc sắc của văn hóa phương Đông mà còn là một vùng đất có nhiều nguồn lực và tiềm năng nhằm thu hút đầu tư phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội.

Thừa Thiên Huế tự hào gìn giữ một “gia tài” văn hóa tiêu biểu cho văn hóa Việt Nam, bao gồm cả hệ thống di sản văn hóa vật thể với gần 1.000 di tích, địa điểm di tích lịch sử, cách mạng, di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh, di tích tôn giáo, trong đó tiêu biểu và nổi bật nhất là Quần thể di tích cố đô Huế đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới. Ngoài ra, Thừa Thiên Huế còn có nhiều danh lam, thắng cảnh, các vùng đầm phá tự nhiên, đây là những lợi thế và tiềm năng để phát triển du lịch bền vững.

Bên cạnh các di sản vật thể, Thừa Thiên Huế là nơi tập trung các giá trị văn hóa phi vật thể phong phú, đa dạng với các loại hình nghệ thuật diễn xướng cung đình bác học, nghệ thuật trang trí, mỹ thuật, ẩm thực, phong tục tập quán, trong đó Nhã nhạc Việt Nam-Âm nhạc cung đình Triều Nguyễn đã được UNESCO công nhận là kiệt tác phi vật thể và truyền khẩu của nhân loại đã và đang được gìn giữ và phát huy giá trị. Trong những năm gần đây, các loại hình múa hát cung đình, lễ nhạc cung đình, tuồng Huế, ca Huế, ca kịch Huế và các làn điệu dân ca, dân nhạc, dân vũ các dân tộc thiểu số đã và đang tiếp tục được đầu tư sưu tầm, khôi phục, phát huy và phát triển, đưa vào khai thác để phát triển du lịch. Nhiều làng nghề truyền thống với những sản phẩm kết tinh giá trị văn hóa của một vùng đất đã được bảo tồn, khôi phục như: Làng điêu khắc Mỹ Xuyên, gốm Phước Tích, Hoa giấy Thanh Tiên, Tranh dân gian Làng Sình, tranh thêu cố đô, đan lát Bao La, gót Dã Lê, Đúc đồng Phường Đúc, dệt Zèng A Lưới. Thừa Thiên Huế cũng là vùng đất lưu giữ những giá trị nghệ thuật ẩm thực với gần 1.700 món ăn cung đình và dân gian độc đáo, hấp dẫn.

Đặc biệt, Thừa Thiên Huế được tôn vinh là thành phố của lễ hội, thành phố Festival của Việt Nam với trên 500 lễ hội, bao gồm các lễ hội cung đình, lễ hội dân gian, truyền thống, lễ hội tôn giáo tồn tại từ bao đời nay và gắn liền với những giá trị văn hóa của mỗi vùng đất. Đó là nguồn tài nguyên nuôi dưỡng và tài bồi từ bao giai đoạn lịch sử, nay đang tiếp tục được “hâm nóng”, phục hồi, khai thác và phát huy giá trị. Hiện nay có hơn 100 lễ hội dân gian, lễ hội truyền thống và hiện đại đã được các địa phương khôi phục và phát huy, bao gồm lễ hội cung đình Huế (tế Nam Giao, tế Đàn Xã Tắc, lễ Truyền Lô, lễ tế Văn Miếu...); các lễ hội văn hóa tín ngưỡng, tôn giáo (lễ Phật Đản, lễ hội Điện Huệ Nam, lễ hội Quán Thế Âm...); lễ hội tưởng nhớ các vị khai canh, thành hoàng, lễ tưởng niệm các vị tổ sư làng nghề (Lễ hội Cầu Ngư, Lễ hội vật võ Làng Sình, vật võ Làng Thủ Lễ, đu tiên Phong Hiền, Lễ hội Làng Chuồn, Lễ hội đua ghe, lễ hội thả diều...) và nhiều lễ hội khác như lễ hội Đền Huyền Trân, Ngày hội Văn hóa Thể thao đồng bào các dân tộc miền núi, Lễ hội Lăng Cô huyền thoại biển, Lễ hội Thuận An biển gọi. Đặc biệt, quy mô và ấn tượng nhất là lễ hội Festival Huế được tổ chức định kỳ hai năm một lần vào các năm chẵn, Festival Nghề truyền thống hai năm một lần vào các năm lẻ với một chuỗi những hoạt động văn hóa, lễ hội ấn tượng, đặc sắc gắn kết với nhau đã được trình diễn trong các kỳ Festival. Riêng Festival Huế 2008 với chủ đề “Di sản văn hóa với hội nhập và phát triển” đã thể hiện được nội dung và các tiêu chí “truyền thống, hiện đại, hoành tráng, ấn tượng và an toàn”, thu hút 2 triệu lượt người tham dự. Lễ hội Đền Huyền Trân lần đầu được tổ chức tại Huế vào ngày 09 tháng Giêng đã thu hút hơn 30.000 lượt người tham dự.

Phát huy lợi thế thành phố của những di sản và lễ hội - nguồn tài nguyên quý giá của du lịch, ngành kinh tế - du lịch kết hợp với những tiềm năng khác của tỉnh Thừa Thiên Huế đã có những bước phát triển khá toàn diện và bền vững, trở thành một trong những trung tâm văn hóa, du lịch lớn của cả nước, thực hiện sự liên kết về du lịch với các tour du lịch trong tuyến Hành lang kinh tế Đông - Tây với các điểm du lịch ở Quảng Bình, Quảng Trị, Đà Nẵng, Quảng Nam, hình thành nên “Con đường di sản miền Trung”. Dịch vụ du lịch ngày càng chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu kinh tế của tỉnh, trở thành một trong ba ngành kinh tế mũi nhọn của Thừa Thiên Huế. Năm 1990, từ chỗ chỉ chiếm 25-35%, đến nay đã vươn lên chiếm tới hơn 43% trong tổng thu nhập kinh tế của tỉnh. Ngành du lịch từ chỗ chỉ có 30 khách sạn với 150 phòng, nay đã tăng lên gần 160 khách sạn với 6000 phòng. Doanh thu từ dịch vụ du lịch ngày càng tăng cao, tốc độ tăng trưởng bình quân 30-35% năm, lượng khách du lịch đến tỉnh Thừa Thiên Huế đạt từ 300.000 lượt/năm nay đã tăng lên từ 1,7 đến 2 triệu lượt khách mỗi năm. (Riêng đối với Quần thể di tích Cố đô Huế, lượng khách đến tham quan di tích năm 1993 chỉ đạt 235.000 lượt, nhưng sau 15 năm, đã có 1,8 triệu lượt khách mỗi năm đến tham quan, doanh thu đạt 80 tỷ/năm).

Hiện nay, du lịch văn hóa, lễ hội ngày càng được khai thác và phát huy có hiệu quả, Thừa Thiên Huế đã và đang là tâm điểm thu hút một số lượng lớn các quan chức, các nhà nghiên cứu các nhà khoa học, các vận động viên, khách tham quan trong và ngoài nước đến tham dự các hội nghị, các giải thi đấu thể thao. Chính nhờ hiệu quả kinh doanh dịch vụ du lịch nên Thừa Thiên Huế cũng là địa bàn thu hút các nhà đầu tư, có nhiều chương trình hợp tác được triển khai, trong đó có những dự án đầu tư du lịch trên 1 tỷ USD.

Thành phố Huế đang từng bước khẳng định là thành phố du lịch. Chính phủ đã có Quyết định phê duyệt Đề án xây dựng Huế trở thành thành phố Festival đặc trưng của Việt Nam. Mới đây nhất, tại Quyết định số 1085/QĐ-TTg ngày 12/8/2008 của Thủ tướng Chính phủ cũng đã xác định: Xây dựng Huế trở thành một trung tâm du lịch văn hóa lớn của cả nước.

Bên cạnh việc thu hút về đầu tư, những giá trị văn hóa cũng đã thu hút các cơ quan nghiên cứu, các cơ sở đào tạo về văn hóa và du lịch, riêng du lịch đã có 3 cơ sở đào tạo nguồn nhân lực.

2. Những giải pháp gắn phát triển văn hóa, lễ hội với du lịch

Cần tập trung khai thác và phát huy có hiệu quả các sản phẩm văn hóa, lễ hội phục vụ du lịch, bên cạnh đó xây dựng và phát triển nhiều sản phẩm du lịch mới mang tính đặc thù của vùng đất Thừa Thiên Huế; kế thừa và nâng cao chất lượng các hoạt động văn hóa, lễ hội, không ngừng hoàn thiện chất lượng sản phẩm du lịch, dịch vụ bổ trợ; liên kết để tổ chức thành công các hội nghị, hội thảo, các sự kiện văn hoá, du lịch… Đây chính là nguồn lực, là chìa khóa để thu hút các nguồn khách đến, các nguồn lực đầu tư và phát triển du lịch ở Thừa Thiên Huế.

Đẩy mạnh công tác xúc tiến quảng bá, tập trung thị trường nội địa và một số thị trường trọng điểm, tiềm năng trong khu vực như: Thái Lan, Singapore, Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc và những thị trường truyền thống ở Tây Âu, Bắc Mỹ…; công tác tu bổ hệ thống di tích văn hóa, lịch sử ở Thừa Thiên Huế; chú trọng công tác nghiên cứu khoa học, tạo cơ sở và tiền để để sớm phục hồi diện mạo di sản văn hóa Huế, xem đây là nét tiêu biểu của văn hóa Việt Nam, tranh thủ sự hỗ trợ rộng rãi của nhân dân và các tổ chức xã hội trong việc đóng góp vật chất và tham gia bảo vệ di tích. Triển khai các giải pháp cụ thể để quản lý, khai thác và sử dụng tốt nguồn tài nguyên sinh thái, tăng cường bảo vệ môi trường lưu vực sông Hương, gắn việc bảo vệ cảnh quan, không gian văn hóa.

Nghiên cứu, phục hồi và tạo dựng lại một số lễ hội cung đình, lễ hội dân gian, truyền thống, lễ hội tôn giáo mang tính đặc trưng của vùng đất cố đô, chọn lựa để mỗi tháng tại Huế có một lễ hội tiêu biểu. Liên kết với các quốc gia để tổ chức các hoạt động giao lưu các loại hình nghệ thuật mới ấn tượng, nhằm tạo cho Huế trở thành nơi hội tụ các giá trị văn hóa. Tiếp tục mở rộng quy mô, đa dạng hóa các loại hình hoạt động trong các lễ hội văn hóa - thể thao gắn với phát triển các loại hình dịch vụ, tạo sức hấp dẫn, hình thành các tour tuyến du lịch lễ hội, thu hút lượng khách, tăng thời gian lưu trú.

Quan tâm đầu tư, hình thành một số công trình, thiết chế văn hóa, cơ sở dịch vụ lớn trên địa bàn thành phố Huế và các khu vực lân cận. Tập trung các nguồn lực mở rộng các tuyến tham quan hiệu quả. Tăng cường quản lý chặt chẽ về cảnh quan, môi trường, hạn chế các công trình xây dựng tạo sự đối nghịch, làm phá vỡ cảnh quan của thành phố lịch sử.

Tăng cường quản lý khách tham quan, hạn chế mật độ khách tập trung cao ở các di tích, các điểm tổ chức hoạt động lễ hội, làm ảnh hưởng đến công trình.

Xây dựng quy chế và có các biện pháp, giải pháp hữu hiệu để quản lý chặt chẽ việc phát triển các khu lưu trú, nghỉ dưỡng. Tăng cường các biện pháp, lập lại trật tự tại các điểm tham quan du lịch, khắc phục tình trạng chèo kéo, ăn xin. Quy hoạch các loại hình dịch vụ đảm bảo trật tự mỹ quan, tăng các loại hình dịch vụ cung cấp các sản phẩm hàng thủ công mỹ nghệ tinh xảo, cao cấp, mang đặc trưng của vùng đất Thừa Thiên Huế, nhằm phục vụ tốt hơn nhu cầu khách đến tham quan.

Điều chỉnh, quy hoạch hệ thống cơ sở hạ tầng, chú trọng nâng cao chất lượng các phương tiện vận chuyển phù hợp với điều kiện giao thông đi lại, đáp ứng yêu cầu về bảo vệ giá trị cảnh quan, môi trường sinh thái, không gây ô nhiễm tiếng ồn, khói bụi, nước thải.

Chú trọng hoạt động hợp tác phát triển về văn hóa, giáo dục, đào tạo, tăng cường hoạt động ngoại giao thông qua các hiệp hội và tổ chức xã hội, hướng đến hợp tác phát triển toàn diện cả về kinh tế, văn hóa - xã hội. Tranh thủ sự hợp tác trong các dự án nghiên cứu và bảo tồn phát huy các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể. Triển khai các chương trình nghiên cứu về tài nguyên văn hóa, về quan hệ và tác động giữa di sản văn hóa với phát triển du lịch; di sản và lễ hội; các biện pháp chính sách thúc đẩy hợp tác kinh tế, văn hóa, du lịch, thể dục thể thao...

3. Một số kiến nghị, đề xuất

Đề nghị Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch nghiên cứu trình Chính phủ sớm điều chỉnh Quyết định 105/QĐ-TTg ngày 12/02/1996 về Quy hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di tích cố đô Huế đến 2015, phù hợp với Quyết định 1085/QĐ-TTg ngày 12/8/2008 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Quy hoạch xây dựng vùng kinh tế trọng điểm miền Trung và Quyết định số 143/2007/QĐ-TTg ngày 30/8/2007 về việc phê duyệt Đề án xây dựng Huế trở thành thành phố Festival đặc trưng của Việt Nam.

Đề nghị Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiếp tục để tổ chức Festival mang đẳng cấp quốc gia và quốc tế để thu hút khách vào Việt Nam. Nghiên cứu ban hành cơ chế chính sách đãi ngộ để khuyến khích các nghệ nhân, nghệ sĩ truyền nghề tích cực hơn cho các thế hệ.

Đề nghị tăng nguồn vốn đầu tư từ các nguồn ngân sách trung ương và địa phương để đẩy nhanh tiến độ bảo tồn các công trình, đặc biệt là tu bổ các công trình quan trọng và bảo tồn có hiệu quả các giá trị văn hóa phi vật thể mà trong các quy hoạch đã xác định.

Để phát triển văn hóa, du lịch, đề nghị Bộ Giao thông Vận tải nghiên cứu tiếp tục nâng cấp Cảng Hàng không Quốc tế Phú Bài, tăng chuyến, tạo điều kiện thuận lợi cho khách đến tham quan du lịch cố đô Huế.

Nguồn lực văn hóa, lễ hội ở Thừa Thiên Huế vốn rất phong phú và dồi dào, luôn gắn kết chặt chẽ và mật thiết với những bước đi và sự phát triển kinh tế - du lịch của miền Trung và Thừa Thiên Huế. Với những nguồn lực đầy tiềm năng, văn hóa, lễ hội ở Thừa Thiên Huế sẽ góp phần tạo ra động lực mới củng cố vị thế trung tâm văn hóa - du lịch trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh và cả nước.