Bánh gio, món ngon của người Sán Chay (Thái Nguyên)

Bánh gio là thứ không thể thiếu vào dịp cúng Tết mùng 5-5 của người Sán Chay. Nguyên liệu để làm bánh là gạo nếp, nước gio và lá chít.

Thứ gạo nếp chọn làm bánh phải là thứ nếp nương, 10 hạt như cả mười. Gạo ấy được những người phụ nữ Sán Chay nhặt hết hạt đen hạt kẹ, đãi sạch rồi đem ngâm vào nước gio cho mềm. Nước gio để ngâm gạo được đốt từ vỏ đỗ, vỏ bưởi, vỏ mít và cây ngô đồng để tạo ra mùi vị đặc biệt. Sau khi ngâm gạo trong nước gio đến độ mềm vừa phải, người ta vớt gạo ra, lấy lá chít gói thành bánh rồi đem luộc, để nguội mới ăn được.

Lá chít đem luộc thật kỹ và thay nước nhiều lần cho phai hết chất diệp lục. Mỗi chiếc bánh gio chỉ cần dùng 2 hoặc 3 chiếc lá chít. Gạo nếp đã ngâm nước nắng lên màu hổ phách được vớt lên cho ráo nước. Dùng muôi xúc gạo đó cho vào giữa lá chít đã rửa sạch lau khô, dàn gạo đều và dài ra, gói lại lăn tròn vấn bẻ hai đầu lá kín lại dùng lạt mềm buộc chặt. Mỗi cái bánh gio chỉ dài chừng hơn gang tay đường kính nhỉnh hơn ruột quả chuối tiêu nên chỉ cần luộc ba giờ đồng hồ bánh đã rền. Bánh để nguội bóc cắt ra từng khoanh, nhìn thấu qua trong suốt màu sáp ong đã thấy ngon, đem chấm cùng mật giọt càng hấp dẫn. Ruột bánh trong suốt, không mùi vị, vẫn còn nhìn thấy lơ mơ hình những hạt gạo đã biến hình hài như chưa hoà tan hết vào kiếp khác. Nó là gạo nếp nhưng không phải còn rõ ràng như bánh chưng, mà cũng không là một khối bột chín như ruột bánh xu xê, bánh nếp, bánh giò.

Bóc hết lớp lá chít dẻo dai, đưa lên miệng, mùi bánh nồng nồng, hăng hăng, nhưng khi chấm với mật nếm thử lại thấy ngon lạ lùng, ngọt và dịu mát nơi đầu lưỡi. Mặc dù làm bằng gạo nếp nhưng bánh gio có thể ăn no mà không thấy ngán.

Ngày Tết Đoan ngọ 5 - 5 người Sán Chay dùng bánh gio để cúng ông bà tổ tiên. Bánh được cắt ra từng khoanh cho vào bát riêng lẻ, bên cạnh để chén mật sóng sánh, đặt lên ban thờ mời gọi ông bà về hưởng Tết.