Bánh a quát của đồng bào vùng cao A Lưới (Thừa Thiên Huế)

Trước khi gói bánh a quát , đàn ông, trai tráng trong bản cầm rựa lên rừng chặt về những tấm lá đót tươi. Lá đót không được già, vì lá quá già thì dễ rách mà lá non quá thì không tạo khuôn được. Khi gói, lá đót được quấn tạo hình chóp nón. Sau đó, lật ngược hình chóp nón đó và bốc nếp bỏ vào cho đầy vun. Hai chiếc bánh a quát được bó thành một cặp, bánh lớn hơn tượng trưng cho người con trai và chiếc bánh nhỏ tượng trưng cho người con gái. Sau khi được buộc thành từng cặp, người ta đem ngâm bánh trong nước lã từ 3 - 5 giờ liền, rồi mới đem luộc từ 2 - 3 giờ, bánh sẽ mềm, dẻo, mau chín.

Đối với người Tà Ôi, bao đời nay, bánh a quát là một loại đặc sản ẩm thực truyền thống được chế biến từ nếp, tương tự như loại bánh chưng, bánh tét ở miền xuôi. Điểm khác biệt là bánh a quát nhỏ bé, khi xếp bên cạnh bánh tét hay bánh chưng, nhỏ hơn cả chiếc bánh ú. Bánh a quát cũng không có nhân đậu xanh, thịt mỡ, chỉ hoàn toàn nguyên chất là nếp. Bánh thơm ngon là do sử dụng loại nếp đặc biệt nhất - “nếp than”. Với người dân tộc Tà Ôi, nếp than tên gọi là cu char, là loại nếp quý nhất chỉ dùng trong các lễ hội quan trọng. Nó là nguyên liệu duy nhất tạo nên thứ bánh a quát đặc trưng này.

Hạt nếp cu char khi xay giã ra có màu đen, độ dẻo rất dính, hương thơm dịu ngọt. Người già bảo ban con cháu phải trân quý nếp cu char, vì nó là hạt ngọc của Jàng. Trong quá trình giã nếp, những người phụ nữ cố gắng giã thật đều và nhẹ tay để hạt nếp không bị vỡ vụn, sau đó họ còn sàng sảy tỉ mỉ để chọn lại.

Khi bày mâm cỗ, những chiếc bánh a quát được sắp xếp ở vị trí trung tâm. Trong các dịp bản làng hay gia đình tổ chức nghi lễ quan trọng như lễ mừng lúa mới, cúng giỗ tổ tiên, quy tập mồ mả, tạ ơn trời đất hoặc lễ cưới xin. Những chiếc bánh a quát đẹp mắt, thơm ngon được cô dâu đem theo khi về nhà chồng để thể hiện tài nội trợ đảm đang. Người mẹ khi tới thăm gia đình con gái đã đi lấy chồng, cũng không quên đem cho những chiếc bánh này.

Ngày nay, bánh a quát đã trở thành một sản phẩm ẩm thực du lịch đặc trưng để gia chủ các Homestay đãi khách khi đến tham huyện miền núi A Lưới (Thừa Thiên- Huế)./.

Đoàn Vũ Hào