Cao Bằng thu hút du khách với nhiều loại hình du lịch: tìm hiểu, khám phá, trải nghiệm, nghiên cứu văn hóa. Nhiều điểm du lịch mang đậm nét văn hóa truyền thống độc đáo của đồng bào dân tộc, như các điểm du lịch cộng đồng, du lịch khám phá ở các huyện: Quảng Uyên, Trùng Khánh, Phục Hòa, Trà Lĩnh, Nguyên Bình, Bảo Lạc, Bảo Lâm.

Lấy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc tiêu biểu để phát triển du lịch, đó là mục tiêu mà ngành du lịch tỉnh ta đang hướng tới. Trong kho tàng văn hóa truyền thống của dân tộc Tày, Nùng không thể không nhắc đến kiến trúc nhà sàn, ẩm thực, trang phục, phong tục tập quán. Đặc biệt, bà con còn lưu giữ nhiều làn điệu dân ca trữ tình, đằm thắm, như: hát then, đàn tính, sli, lượn, Nàng ới, Hà lều. 

Ngoài ra, nơi đây còn lưu giữ nghề dệt thổ cẩm truyền thống, nghề rèn đúc, đan lát… Hay nét văn hóa đặc sắc của dân tộc Mông, Dao, Lô Lô, Sán Chỉ với những làn điệu dân ca, dân vũ đặc sắc, những nghi lễ Thuổm Puôn của dân tộc Sán Chỉ, đám ma của người Lô Lô, Lễ cấp sắc của dân tộc Dao. Cùng với những món ăn đặc sắc, mang đậm dấu ấn riêng. Tất cả đều là những giá trị, tiềm năng cho phát triển du lịch.

Trên địa bàn tỉnh hiện có 214 di tích, trong đó có 91 di tích đã xếp hạng. Những năm qua, việc bảo tồn, tôn tạo và phát huy các giá trị di tích trên địa bàn tỉnh có nhiều khởi sắc, góp phần tích cực vào công tác giáo dục truyền thống, văn hóa, lịch sử địa phương và phát triển văn hóa du lịch, các hoạt động kinh tế - xã hội của tỉnh. Các khu di tích quốc gia đặc biệt Pác Bó, rừng Trần Hưng Đạo, Địa điểm chiến thắng Biên giới 1950 huyện Thạch An và Khu du lịch thác Bản Giốc, động Ngườm Ngao, Khu du lịch sinh thái Phja Oắc, Phja Đén, hồ Thang Hen... đang trở thành điểm đến của nhiều du khách. 

Bên cạnh đó, những di tích lịch sử văn hóa khảo cổ như: các thành cổ Na Lữ, Phục Hòa, cố đô Cao Bình, các di chỉ khảo cổ Ngườm Bốc, Ngườm Vài..., cũng là những nét văn hóa độc đáo của vùng đất cổ Cao Bằng, là tiềm năng du lịch hấp dẫn chưa có điều kiện để tập trung khai thác. Song song với hệ thống di tích lịch sử văn hóa và danh lam thắng cảnh là kho tàng văn hóa phi vật thể phong phú và đặc sắc, như: các phong tục, tập quán, tín ngưỡng, lễ hội, nghệ thuật trình diễn, dân ca, dân vũ, nghề thủ công truyền thống, ẩm thực và nhiều loại hình di sản văn hóa phi vật thể khác. Có thể nói, đây là thế mạnh để Cao Bằng phát triển các loại hình du lịch, nhất là du lịch cộng đồng, trải nghiệm, giúp du khách khám phá nhiều nét văn hóa độc đáo, nguyên sơ của các dân tộc.

Công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc được quan tâm, chú trọng thông qua việc thực hiện các đề tài nghiên cứu khoa học, sưu tầm, nghiên cứu các giá trị văn hóa, văn học - nghệ thuật, dân ca, dân vũ, dân nhạc của  các dân tộc, lễ hội truyền thống của các địa phương, như: bảo tồn Lễ hội chùa Sùng Phúc (Hạ Lang), Lễ hội Nàng Hai (Phục Hòa), Lễ hội Pháo hoa (Quảng Uyên)... Ngoài ra, các di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc cũng được nghiên cứu lập hồ sơ để đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đến nay, Cao Bằng có 3 di sản đã được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia: Nghi lễ then của người Tày Cao Bằng, Lễ hội Nàng Hai xã Tiên Thành (Phục Hòa), Nghề rèn của đồng bào Nùng An xã Phúc Sen (Quảng Uyên). Kết quả của những đề tài nghiên cứu khoa học này là cơ sở để bảo tồn các di sản văn hóa phi vật thể của các dân tộc trên địa bàn tỉnh, phục vụ cho các chiến lược phát triển du lịch.

Trưởng Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Trùng Khánh Lương Văn La chia sẻ: Là huyện trọng điểm về phát triển du lịch của tỉnh, thời gian qua, cùng với việc quan tâm đầu tư, phát triển các danh lam thắng cảnh ở địa phương, trong chiến lược phát triển du lịch của huyện chú trọng đến bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của địa phương gắn với phát triển du lịch. Toàn huyện hiện có 8 di tích lịch sử - văn hóa đã được xếp hạng, trong đó có 2 danh thắng cấp quốc gia, 1 danh thắng cấp tỉnh, 5 di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh.

Đối với di sản văn hóa phi vật thể, huyện có 7 làn điệu dân ca đặc sắc gắn với văn hóa truyền thống của dân tộc. Hằng năm, huyện tổ chức các cuộc thi dân ca, hoạt động giao lưu văn hóa, văn nghệ, thành lập một số câu lạc bộ dân ca tại xóm, nhất là các xóm đã có hoạt động văn hóa gắn với loại hình dịch vụ du lịch homestay; mỗi năm huyện tổ chức 2 - 3 lớp truyền dạy dân ca, hát then đàn tính, duy trì các phong tục tập quán tốt đẹp, các lễ hội truyền thống, vừa giữ gìn nét đẹp văn hóa truyền thống, vừa khai thác phát triển du lịch cộng đồng bền vững cho tương lai.

Có thể khẳng định, nhiều di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của tỉnh đã và đang phát huy vai trò, tiềm năng, thế mạnh của mình trong việc quảng bá hình ảnh quê hương Cao Bằng, phát triển kinh tế du lịch, thu hút các nhà đầu tư lựa chọn cơ hội đầu tư. Tuy nhiên, tài nguyên du lịch nhân văn vẫn chưa được khai thác đúng mức và có hiệu quả cao, một số di sản văn hóa phi vật thể của các dân tộc trên địa bàn tỉnh đang có nguy cơ mai một. Nhiều di sản văn hóa của cộng đồng các dân tộc chưa thực sự trở thành sản phẩm du lịch hoặc chưa được khai thác để trở thành một sản phẩm du lịch hấp dẫn.

Trong thời gian tới, tỉnh cần tập trung quan tâm giải quyết tốt mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển. Kết hợp hài hòa giữa đầu tư, tôn tạo di tích, danh lam thắng cảnh với khai thác phát triển du lịch; tăng cường đầu tư kinh phí, cơ sở vật chất, trang thiết bị cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Đồng thời, chú trọng bồi dưỡng nâng cao trình độ cán bộ quản lý làm nhiệm vụ bảo tồn di sản văn hóa; mở các lớp tập huấn về chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ văn hóa cơ sở về lĩnh vực bảo tồn và phát huy di sản văn hóa. Hằng năm, có chương trình, kế hoạch bảo tồn, khai thác di sản văn hóa phục vụ phát triển du lịch bền vững./.