Chiêng Mường trong đời sống cộng đồng người Mường

Đối với người Mường, chiêng không đơn thuần là nhạc cụ dùng để biểu diễn mà được xem là vật linh, là phương tiện giao tiếp giữa con người với tổ tiên, thần linh và các lực lượng siêu nhiên. Trong xã hội truyền thống, hầu như không có sự kiện quan trọng nào của bản mường vắng bóng tiếng chiêng. Từ lễ hội làng, lễ cầu mùa, lễ mừng cơm mới đến cưới hỏi, tang ma, chiêng đều hiện diện như một phần không thể thiếu.

Mỗi nhịp chiêng vang lên mang theo thông điệp riêng, phù hợp với từng nghi lễ, hoàn cảnh. Khi trầm lắng, tiếng chiêng gợi không khí trang nghiêm, linh thiêng; khi rộn ràng, âm thanh chiêng tạo nên sự gắn kết, vui tươi của cộng đồng. Chính sự đa dạng trong sắc thái biểu đạt ấy đã giúp Chiêng Mường trở thành “ngôn ngữ âm thanh” phản ánh đầy đủ đời sống tinh thần của người Mường.

Không gian văn hoá và nghệ thuật trình diễn Chiêng Mường

Chiêng Mường tồn tại và phát triển trong không gian văn hoá bản mường - nơi hội tụ các giá trị truyền thống về tín ngưỡng, phong tục, tri thức dân gian và quan hệ cộng đồng. Nghệ thuật trình diễn chiêng không tách rời không gian này, mà gắn chặt với môi trường sống, cảnh quan tự nhiên và sinh hoạt văn hoá của cộng đồng.

Khác với nhiều loại hình âm nhạc hiện đại, Chiêng Mường không có bản ký âm cố định, không biểu diễn theo sân khấu hoá cứng nhắc. Việc truyền dạy chiêng chủ yếu dựa vào hình thức truyền khẩu, thực hành trực tiếp, thông qua sự dẫn dắt của các nghệ nhân cao tuổi - những người nắm giữ tri thức, nghi lễ và kỹ năng diễn tấu. Đây chính là yếu tố làm nên tính sống động và bền bỉ của di sản Chiêng Mường trong đời sống cộng đồng.

Giá trị văn hoá - tinh thần của Chiêng Mường

Chiêng Mường hàm chứa nhiều lớp giá trị văn hoá sâu sắc. Trước hết, đó là giá trị tâm linh, thể hiện niềm tin của người Mường vào mối quan hệ hài hoà giữa con người - thiên nhiên - thần linh. Tiếng chiêng được coi là cầu nối giữa các thế giới, giúp con người gửi gắm ước nguyện, bày tỏ lòng thành kính với tổ tiên và các lực lượng siêu nhiên bảo trợ cho bản mường.

Bên cạnh đó, Chiêng Mường còn mang giá trị xã hội và cộng đồng rõ nét. Việc cùng nhau đánh chiêng, tham gia nghi lễ, lễ hội góp phần củng cố sự gắn kết, tăng cường tinh thần cộng đồng, duy trì trật tự xã hội và truyền thống văn hoá. Qua chiêng, các thế hệ người Mường được kết nối với nhau, cùng chia sẻ ký ức, tri thức và bản sắc văn hoá chung.

Chiêng Mường trong bối cảnh biến đổi hiện nay

Trong bối cảnh hiện đại hoá và giao thoa văn hoá mạnh mẽ, không gian sinh tồn của nhiều di sản văn hoá phi vật thể, trong đó có Chiêng Mường, đang đứng trước những thách thức không nhỏ. Sự thay đổi lối sống, quá trình đô thị hoá và tác động của văn hoá ngoại lai khiến việc thực hành, truyền dạy chiêng trong cộng đồng gặp nhiều khó khăn.

Tuy nhiên, Chiêng Mường vẫn giữ được sức sống bền bỉ nhờ ý thức gìn giữ của cộng đồng chủ thể và sự quan tâm ngày càng lớn của các cơ quan quản lý văn hoá, ngành du lịch. Nhiều địa phương có đồng bào Mường sinh sống đã triển khai các hoạt động sưu tầm, phục dựng, truyền dạy chiêng cho thế hệ trẻ, đồng thời đưa Chiêng Mường trở lại không gian lễ hội và sinh hoạt cộng đồng.

Phát huy Chiêng Mường gắn với du lịch văn hoá

Trong xu hướng phát triển du lịch bền vững, du lịch văn hoá gắn với di sản phi vật thể ngày càng được chú trọng. Chiêng Mường, với chiều sâu văn hoá và khả năng tạo trải nghiệm độc đáo, có tiềm năng lớn để trở thành sản phẩm du lịch đặc thù của vùng trung du và miền núi phía Bắc.

Thông qua các hoạt động trải nghiệm như xem trình diễn chiêng, tìm hiểu nghi lễ, giao lưu với nghệ nhân, du khách không chỉ tiếp cận di sản ở bề nổi mà còn có cơ hội hiểu sâu hơn về đời sống văn hoá, tín ngưỡng và bản sắc của người Mường. Đây là hướng đi giúp biến di sản thành nguồn lực phát triển, đồng thời tạo sinh kế cho cộng đồng địa phương và nâng cao ý thức bảo tồn văn hoá truyền thống.

Phó Cục trưởng Cục DLQGVN Phạm Văn Thuỷ phát biểu khai mạc Chương trình giới thiệu, trung bày di sản văn hoá phi vật thể tại Hà Nội ngày 19/12/2025. Ảnh: TITC

Vai trò của ngành văn hoá, du lịch trong bảo tồn và lan toả Chiêng Mường

Trong những năm gần đây, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã triển khai nhiều hoạt động nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá phi vật thể của các dân tộc Việt Nam. Đáng chú ý, Bộ đã giao Trung tâm Thông tin du lịch (Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam) thực hiện nhiệm vụ tổ chức trưng bày, giới thiệu di sản văn hoá của đồng bào các dân tộc tại các không gian văn hoá, du lịch của Thủ đô Hà Nội, trong đó Chiêng Mường là một trong những loại hình di sản tiêu biểu.

Việc đưa Chiêng Mường ra khỏi không gian bản mường truyền thống, giới thiệu trong bối cảnh đô thị không nhằm thay thế không gian gốc, mà để lan toả giá trị di sản, giúp công chúng và du khách hiểu, trân trọng và đồng hành cùng cộng đồng trong công tác bảo tồn. Cách tiếp cận này góp phần làm cho Chiêng Mường tiếp tục “sống”, thích ứng với đời sống đương đại mà vẫn giữ được giá trị cốt lõi.

Gìn giữ âm thanh di sản cho tương lai

Chiêng Mường không chỉ là ký ức của quá khứ, mà còn là tài sản văn hoá của hiện tại và tương lai. Việc bảo tồn và phát huy di sản này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa cộng đồng chủ thể, cơ quan quản lý, ngành du lịch và toàn xã hội. Khi được đặt đúng vị trí, Chiêng Mường sẽ tiếp tục vang lên như biểu tượng của bản sắc văn hoá Mường - góp phần làm phong phú bức tranh đa dạng, thống nhất của văn hoá Việt Nam trong thời kỳ hội nhập và phát triển.

Một số hình ảnh tại Chương trình giới thiệu, trung bày di sản văn hoá phi vật thể tại Hà Nội ngày 19/12/2025

Trung tâm Thông tin du lịch