Pu Xai Lai Leng là ngọn núi thuộc dãy Trường Sơn Bắc, có đỉnh cao vượt trội 2.720m, nằm trên đường biên giới Việt Nam và nước bạn Lào. Có thể ví dãy Trường Sơn là “xương sống” của bán đảo Đông Dương thì Pu Xai Lai Leng chính là một “đốt xương sống cổ”.

Để lên được Pu Xai Lai Leng, từ Thành phố Vinh - trung tâm của tỉnh Nghệ An, chúng ta theo Quốc lộ 7, vượt gần 270 km theo hướng Tây để đến với Na Ngoi. Từ Quốc lộ 7 nối ngã ba Khe Kiền, xã Lưu Kiền, huyện Tương Dương, giao thông bắt đầu xấu dần, trở thành một thử thách với đèo cao, đường sạt lở, gập ghềnh, lầy lội. Vào ngày nắng đường đi bụi bặm, cả xe máy, ô tô đều lồng lên như ngựa chồm; ngày mưa thì xe ô tô không thể vào, xe máy phải bò trườn cả ngày trời mới vượt nổi 40 km vào trung tâm xã. Mùa mưa, cánh xe ôm ở Thị trấn Hòa Bình, huyện Tương Dương nhận chở khách vào Na Ngoi với giá 1,5 triệu đồng cho hơn 60 km. Trước đây, kế hoạch chinh phục Pu Xai Lai Leng của Thành Cường và nhóm bạn bị “vỡ” do không ước định hết sự khó khăn của giao thông trong ngày mưa; vào đến xã Nậm Càn các “phượt thủ” phải hậm hực quay về.

Với những người dân tộc Mông, Pu Xai Lai Leng là ngọn núi thiêng, huyền bí; ngự trên đó là nhà trời. Truyền thuyết về Pu Xai Lai Leng rất nhiều, nhưng chung quy lại là giải thích về nguồn gốc của dòng Nậm Khiên và ngọn núi bảo vệ dân lành.

Pu Xai Lai Leng cũng là nơi đóng chân của lực lượng bộ đội biên phòng. Muốn khám phá núi cao, mọi người khi đến đây đều phải vào Đồn Biên phòng Na Ngoi đăng ký theo quy định. Các cán bộ, chiến sỹ biên phòng nơi đây ai cũng sẵn lòng giúp đỡ. Ở miền biên giới mang đặc điểm tiểu vùng khí hậu khó chịu bậc nhất này, trưa thì nóng như thiêu đốt, chiều mưa giông và sấm sét, tối lại lạnh buốt tay chân, nước da của các chiến sỹ như sạm xanh đi nhiều, chỉ có nụ cười là vẫn thân thương. Từ Đồn Biên phòng nhìn về phía Tây Nam, đỉnh Pu Xai Lai Leng nằm trong mây mù, mông lung và mịt mùng.

Khám phá Pu Xai Lai Leng không đơn thuần là leo lên một ngọn núi cao mà là phải tìm hiểu đời sống văn hóa của cư dân bản địa. Ngay dưới chân núi Pu Xai Lai Leng có 17/19 bản người Mông. Trong 17 bản đó, Buộc Mú là một bản cổ tiêu biểu với trên trăm năm lịch sử. Nơi đây vừa có những đặc điểm chung vừa mang những nét lạ riêng biệt. Đó là những mái nhà sa mu mang màu thời gian huyền hoặc, dưới mỗi nếp nhà là một thế giới riêng đầy bí ẩn của nhiều thế hệ...

Hệ thực vật của Pu Xai Lai Leng vừa mang tính chất nhiệt đới vừa mang tính chất ôn đời, vừa mang tính chất thường xanh, vừa mang tính chất rụng lá. Theo kết quả điều tra của các nhà khoa học tỉnh Nghệ An, ở khu vực Pu Xai Lai Leng đã xác định được 726 loài thực vật, trong đó có 270 loài dược liệu quý, cần được bảo tồn, khai thác và phát triển. Nổi tiếng và quý nhất chính là sâm Pu Xai Lai Leng (được đánh giá quý như sâm Ngọc Linh).

Có lẽ nơi đây chính là điểm tốt nhất ở xứ Nghệ để ngắm sao băng, đón mặt trời lên trong những ngày thời tiết tốt. “Một tấc bản đồ, vạn tấc quê hương”, lên Pu Xai Lai Leng như cảm nhận rõ hơn niềm tự hào về đất nước, về cha ông - những người lính Trường Sơn đã xẻ núi băng rừng lập nên những chiến công huyền thoại...

Ở đỉnh Pu Xai Lai Leng - nơi mà từ xưa tới nay, cả người Lào và người Việt chưa có ai đủ sức để khám phá hết dãy núi huyền bí, đã cảm nhận rõ hơn những sức sống mới. Dưới cánh rừng nguyên sinh, một vùng đất hoang vu, xa xôi, hẻo lánh đã được "đánh thức".

Những con người khai phá của Đồn Biên phòng Na Ngoi, Đoàn Kinh tế Quốc phòng 4, Tổng đội Thanh niên xung phong 10 đã giúp cho cuộc sống người dân nơi đây thoát nghèo, ngày càng ấm no. Na Ngoi  đã trở thành vùng lương thực, vùng rau sạch của Kỳ Sơn nói riêng và Nghệ An nói chung. Ở Pu Xai Lai Leng không chỉ có sâm là quý; đó còn là rất nhiều loại đặc sản khác như chè Shan tuyết, bí đao, gừng, miến dong, gà đen, lợn đen nổi tiếng. Pu Xai Lai Leng đang chờ đợi du khách muôn phương.../.