Năm 2025 đánh dấu 20 năm kể từ khi Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO vinh danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Hai thập kỷ qua, tiếng chiêng vẫn là niềm tự hào và thiêng liêng trong mỗi dịp lễ hội, mỗi sự kiện trọng đại của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Gia Lai.

Giữa nhịp sống hiện đại, công tác bảo tồn di sản quý báu này vẫn được gìn giữ bằng tâm huyết của các nghệ nhân, cộng đồng và chính quyền, những người đang ngày ngày truyền dạy, phục hồi và quảng bá, để giá trị văn hóa cồng chiêng tiếp tục lan tỏa, trở thành nguồn lực tinh thần và động lực cho phát triển du lịch cộng đồng.

Năm học mới đã bắt đầu, việc học trở nên bận bịu nhưng 17 thành viên của đội chiêng nhí làng Pleiku Roh (phường Pleiku) vẫn dành thời gian rèn tập những bài chiêng. Nghệ nhân Siu Thưm (sinh năm 1983) cũng tranh thủ thu xếp việc nhà để kèm cặp các bạn nhỏ.

Suốt 18 năm mở lớp dạy chiêng miễn phí tại Pleiku Roh, ông đã gây dựng được 3 đội chiêng ở làng, dành cho lứa tuổi trung niên, thanh niên và thiếu nhi. Các đội chiêng của Pleiku Roh thường xuyên đại diện tỉnh Gia Lai biểu diễn tại nhiều sự kiện quảng bá văn hóa trong và ngoài nước.

Hình ảnh đội chiêng của Pleiku Roh luyện tập trước đợt biểu diễn ở Hàn Quốc năm 2024. (ảnh: Siu Thưm)

Nghệ nhân Siu Thưm cho biết: “Mình truyền dạy cho các em để sau này các em không mất gốc. Tôi cố gắng động viên các em, các cháu duy trì văn hóa cồng chiêng, để sau này nếu tỉnh có tổ chức lễ hội thì có đội sẵn; lúc đó mình tập luyện nhanh nhẹn để tham gia các lễ hội”.

Cách phường Pleiku gần 90 km, xã Tơ Tung, quê hương của Anh hùng Núp, là một trong những vùng đất tiêu biểu trong công tác bảo tồn không gian văn hóa cồng chiêng. Mỗi làng Bahnar ở đây đều có ít nhất một đội chiêng, làm sống lại chiều sâu truyền thống trong các lễ thức của cộng đồng.

Điều đáng quý là hiện nay, ở các gia đình, chiêng vẫn là tài sản quý, gắn bó với dòng tộc. Anh Đinh Hdot ở làng S’Tơr, sở hữu bộ 13 chiếc chiêng cổ, chia sẻ: chiêng là cầu nối tâm linh; gìn giữ chiêng là tỏ lòng tôn kính với cha ông. Anh Đinh Hdot cho biết: “Một bộ của nó có nhiều kích cỡ, theo thước 5, thước 6, thước 7, thước 8, thước 9 là lớn nhất. Làng hay có đám cưới, lễ mừng lúa mới cuối năm hay sử dụng cồng chiêng để vui chơi, múa hát, đánh cả ngày cả đêm”.

Tại các làng dân tộc thiểu số ở Gia Lai, nhiều gia đình vẫn sưu tầm, lưu giữ chiêng cổ. (ảnh: Nguyễn Thảo)

Đồng hành với các buôn làng Gia Lai gìn giữ di sản, ông Lê Thanh Sơn, Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã Tơ Tung, cho biết: Việc bảo tồn và phát huy giá trị không gian văn hóa cồng chiêng được xác định là nhiệm vụ trọng tâm trong chiến lược phát triển du lịch cộng đồng và du lịch nông thôn của địa phương.

Nghị quyết Đại hội Đảng bộ xã nhiệm kỳ 2025-2030 đã cụ thể hóa mục tiêu này bằng nhiều giải pháp thiết thực. Thời gian tới, xã sẽ tiến hành kiểm kê các bộ chiêng cổ; khôi phục các lễ hội truyền thống đặc sắc như lễ mừng lúa mới, lễ đâm trâu, lễ cầu an... để tiếng chiêng tiếp tục vang vọng trong đời sống cộng đồng; vừa duy trì sinh hoạt văn hóa - lễ hội, vừa góp phần tạo điểm nhấn thu hút du khách.

"Địa phương có kế hoạch củng cố ngày lễ, ngày hội của bà con; song song đó là tổ chức ngày hội cồng chiêng, hội thi... vừa bảo tồn, phát huy bản sắc, vừa mời những trường, trung tâm có năng lực để đào tạo, hướng dẫn lớp đánh chiêng và nhờ nghệ nhân dạy chỉnh chiêng", ông Lê Thanh Sơn cho biết thêm.

Chương trình Cồng chiêng cuối tuần, từng được tỉnh Gia Lai tổ chức thời gian dài ở Quảng trường Đại Đoàn Kết, được du khách rất yêu thích. (ảnh: Nguyễn Thảo)

Toàn tỉnh Gia Lai hiện còn gần 5.000 bộ cồng chiêng, 600 câu lạc bộ văn hóa - văn nghệ gắn với cồng chiêng, quy tụ hàng nghìn nghệ nhân, phụ nữ, thanh thiếu niên và học sinh cùng tham gia duy trì, phát huy giá trị di sản.

Tỉnh đã tổ chức nhiều hoạt động gắn công tác bảo tồn văn hóa cồng chiêng với phát triển du lịch cộng đồng, như các Festival Cồng chiêng, chương trình “Cồng chiêng cuối tuần”, hay “Sắc màu văn hóa - bảo tồn cồng chiêng” tái hiện sinh động khung cảnh buôn làng Tây Nguyên vào mỗi sáng Chủ nhật, tạo điểm nhấn hấp dẫn trong sản phẩm du lịch văn hóa của tỉnh.

Song song đó, Gia Lai đã ban hành Đề án bảo tồn và phát huy Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên giai đoạn 2023-2025, tập trung vào việc phục dựng các lễ hội truyền thống, mở rộng lớp truyền dạy cồng chiêng cho thế hệ trẻ và đẩy mạnh quảng bá di sản, nhằm đưa không gian văn hóa cồng chiêng trở thành biểu tượng đặc trưng trong phát triển du lịch của Gia Lai, đồng thời giúp đồng bào dân tộc thiểu số có thêm sinh kế bền vững từ chính di sản của mình.

Festival cồng chiêng Tây Nguyên từng được tổ chức tại tỉnh Gia Lai. (Ảnh: Nguyễn Thảo)

Bà Lê Thị Thu Hương, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai cho biết, di sản cồng chiêng sẽ tiếp tục được tỉnh phát huy hơn nữa trong giai đoạn tới: “Tỉnh đã ban hành đề án giai đoạn 2023-2025. Thời gian tới, Sở tiếp tục tham mưu UBND tỉnh ban hành đề án giai đoạn 2026-2030. Hàng năm, Sở vẫn tham mưu UBND tỉnh tổ chức các lớp truyền dạy cồng chiêng, tạo ra thế hệ kế cận và luôn rà soát, tham mưu Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú về cồng chiêng”, bà Hương nhấn mạnh.

Trong nhịp sống hiện đại, tại vùng dân tộc thiểu số Gia Lai, những nhịp chiêng vẫn vang lên trong đời sống - là minh chứng cho hành trình bền bỉ gìn giữ bản sắc của cộng đồng các dân tộc Gia Lai. Di sản ấy đang tiếp tục được cộng đồng và hệ thống chính trị địa phương nâng niu, lan tỏa mạnh mẽ.

Nguyễn Thảo