Nét văn hóa Thái cổ độc đáo ở bản văn hóa truyền thống Che Căn (Điện Biên)

Nhà sàn của người Thái mang tính cộng đồng nên được làm gần nhau. (Ảnh: Phan Tuấn Anh/TTXVN)

Bản Che Căn thuộc xã Mường Phăng, huyện Điện Biên nằm ngoài lòng chảo Mường Thanh, cách thành phố Điện Biên Phủ, tỉnh Điện Biên hơn 30km.

Để đến được bản Che Căn, du khách có thể di chuyển từ Quốc lộ 279, qua xã Nà Nhạn, huyện Điện Biên, sau đó theo Tỉnh lộ 3 vào địa bàn xã Mường Phăng. Du khách cũng có thể theo tuyến đường bộ phía Đông Nam của thành phố Điện Biên Phủ đi qua xã Tà Lèng. Hai tuyến đường này đều dẫn du khách qua những con đường quanh co, uốn lượn ven lòng hồ Pá Khoang, ẩn mình dưới tán rừng đặc dụng xanh ngát, không khí trong lành, cảnh sắc thiên nhiên yên ả.

Đặc biệt, du khách sẽ “lạc” vào những “tiểu vùng văn hóa” của cộng đồng các dân tộc Khơ-mú, Thái, Mông... sinh sống từ hàng chục năm qua dưới đại ngàn, được trải nghiệm cuộc sống, sinh hoạt của người dân nơi đây.

Bản Che Căn có gần 100 hộ dân với hơn 430 nhân khẩu, đều là đồng bào dân tộc Thái. Bản hội tụ những điều kiện để phát triển các loại hình du lịch tự nhiên và nhân văn. Bản dựa lưng vào một phần dãy núi Pú Đồn, có đỉnh cao nhất là Pú Huốt, cao hơn 1.700m so với mực nước biển. Chính trên đỉnh núi này, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã cho đặt trạm quan sát để theo dõi diễn biến, hình thái chiến trường ở lòng chảo Mường Thanh trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, năm 1954.

Phía trước bản là con suối Nậm Phăng, đi qua nhiều bản của xã. Đặc biệt, bản Che Căn đang lưu giữ, bảo tồn nhiều giá trị văn hóa Thái cổ độc đáo, ít nơi có được như kiến trúc nhà sàn truyền thống của người Thái đen, trang phục, tín ngưỡng, lễ hội. Ngoài ra, còn có các nghề truyền thống như dệt thổ cẩm, đan lát, rèn, mộc, làm nhạc cụ truyền thống...

Từ những lợi thế này, cùng với cảnh quan tự nhiên tươi đẹp, khí hậu trong lành, Che Căn có cơ sở để khai thác, phát triển thành bản du lịch cộng đồng, thu hút khách du lịch trong, ngoài tỉnh tới tham quan.

Từ trung tâm xã Mường Phăng, đi trên con đường bê tông hóa sạch sẽ, thoáng đãng, hiện lên trước mắt chúng tôi là những nếp nhà sàn rêu phong trên nền xanh thẫm của núi và trời. Những cây mận đang trĩu bông trắng muốt phía đầu hồi của nhiều căn nhà như tô điểm thêm cảnh sắc cho bản làng. Tại mỗi gia đình, chúng tôi bắt gặp nhiều chị em đang thêu thùa, may vá bên hiên nhà, nấu những món ăn dân tộc truyền thống...

Theo ông Mùa A Kềnh, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Mường Phăng, huyện Điện Biên, ngày 29/6/2006, Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã ký Quyết định số 2620/QĐ-BVHTT công nhận Che Căn là bản truyền thống tiêu biểu dân tộc ít người và là một trong 20 bản văn hóa truyền thống của cả nước được đầu tư bảo tồn.

Những năm qua, chính quyền địa phương luôn nỗ lực bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Thái tại bản Che Căn; xây dựng, phát triển các giá trị mới về văn hóa, kết hợp hài hòa giữa truyền thống với hiện đại, mang nét đặc trưng văn hóa cộng đồng; bảo tồn các đồ dùng sinh hoạt truyền thống trong gia đình của người Thái đen như cối đá xay ngô, cối giã gạo bằng đá, đồ nấu rượu...

Người dân trong bản Che Căn cũng luôn gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Thái với những nếp nhà sàn truyền thống, trang phục, điệu dân ca, dân vũ, món ăn đặc trưng, trò chơi dân gian. Để phát huy tiềm năng du lịch ở bản Che Căn, bảo tồn giá trị văn hóa của cộng đồng dân tộc Thái đen, chính quyền đã xây dựng một điểm du lịch cộng đồng ngay trong bản. Tuy mới đầu tư chưa lâu nhưng nơi đây đã trở thành điểm du lịch cộng đồng đặc thù của tỉnh Điện Biên.

Theo ông Lường Văn Lả, bản Che Căn, xã Mường Phăng, nét độc đáo nhất mà du khách đến đây đều muốn tìm hiểu là kiến trúc nhà sàn truyền thống của người Thái đen. Theo quan niệm từ cha ông để lại, nhà sàn truyền thống thường được dựng ở nơi cao ráo, thoáng mát với lưng tựa vào đồi, núi, mặt quay ra sông, suối hoặc cánh đồng. Nhà sàn có hai tầng, tầng trên thường có 3 gian, dành cho sinh hoạt gia đình chủ nhà và tiếp khách, tầng dưới dùng để các nông cụ sản xuất, gỗ, củi, chăn nuôi...

Trước đây, đời sống khó khăn, nhà sàn của người Thái thường làm đơn giản, lợp tranh, thưng ván chỉ là tre nứa. Từ sau năm 1954, người dân trong bản làm nhà sàn chắc chắn hơn, mái được lợp ngói, thưng ván gỗ. Trước đây, do dân cư thưa thớt, lại sinh sống gần rừng nên người dân thường nhốt gia súc, gia cầm dưới gầm sàn của nhà để tránh thú dữ. Nhiều năm qua, người dân đã di chuyển gia súc, gia cầm ra khu vực riêng để giữ gìn vệ sinh cho gia đình, bản làng.

Nét hấp dẫn du khách ở Che Căn còn được thể hiện ở các lễ hội đặc sắc như lễ hội “Xên bản,” “Xên mường,” “Kin lẩu nó” cùng những điệu dân ca, dân vũ rất độc đáo, có tính kết nối cộng đồng cao.

Cũng theo ông Lường Văn Lả, ông thường xuyên tuyên truyền cho các thế hệ con cháu trong bản về giá trị truyền thống văn hóa để gìn giữ nét đẹp của cộng đồng dân tộc mình.

Một trong những nét văn hóa đặc trưng của người Thái đen ở Che Căn mà du khách khi đặt chân đến đây đều ấn tượng là văn hóa ẩm thực. Đối với người Thái đen ở bản Che Căn, các món ăn có vai trò đặc biệt nên được chế biến rất cầu kỳ theo nhiều phương thức, sử dụng nguyên liệu riêng, gia vị độc đáo mang đặc trưng của dân tộc để tỏ lòng hiếu khách.

Các món ăn độc đáo mà người Thái ở Che Căn thường dùng là xôi nếp nương đồ bằng chõ gỗ dùng với loại nước chấm (chẩm chéo) được chế biến từ những nguyên liệu như cá, ruột cá, rau thơm, ớt, mắc khén (hạt tiêu rừng). Ngoài ra, còn có các món thịt trâu, bò, cá, gà được tẩm ướp gia vị mắc khén, tỏi, ớt, gừng, muối rồi gói trong lá chuối rừng, lá dong hoặc kẹp tre nướng trên than củi hồng hay vùi tro bếp nóng. Xuất phát từ quá trình sống, điều kiện địa lý, khí hậu và tập quán sinh hoạt nên những món ăn của cộng đồng dân tộc Thái ở Che Căn luôn có hương, vị, sắc màu độc đáo và trở thành văn hóa ẩm thực đặc trưng của dân tộc.

Che Căn đã và đang trở thành bản kiểu mẫu trong phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn xã Mường Phăng. Cùng với việc sở hữu nhiều di tích cấp quốc gia đặc biệt trong hệ thống quần thể di tích Chiến trường Điện Biên Phủ như: Sở Chỉ huy Chiến dịch Điện Biên Phủ, Trạm quan sát trên đỉnh Pú Huốt, Quảng trường mừng công Chiến thắng Điện Biên Phủ... kết hợp với khu du lịch sinh thái rừng đặc dụng Mường Phăng, hồ Pa Khoang, nếu chính quyền xã Mường Phăng, cơ quan chức năng khai thác tối đa tiềm năng này, loại hình du lịch cộng đồng ở bản Che Căn sẽ ngày càng phát triển; nơi đây sẽ trở thành điểm dừng chân lý tưởng đối với khách du lịch khi đến Điện Biên./.