Tết cá của người Tày ở Hà Giang

Ý nghĩa tết cá

Tết cá là một trong những lễ tiết lớn của người Tày nơi đây; là dịp để anh em dòng họ có cơ hội gặp nhau, uống với nhau chén rượu, ăn các món cá và kể cho nhau nghe những chuyện làng nước, những kinh nghiệm sản xuất, chuyện đi săn…, những khó khăn vất vả trong cuộc sống, từ đó hiểu nhau hơn, đoàn kết giúp đỡ nhau cùng tiến bộ. Đây cũng là dịp trẻ con trong làng, bản được bố mẹ sắm cho những bộ quần áo mới để đi chơi; thanh niên trai gái có cơ hội tìm hiểu nhau...

Cá được người dân tháo và bắt ở ruộng về từ ngày mùng 7 hoặc muộn nhất là sáng mùng 8. Không khí ngày tết bắt đầu khi cá được bắt về. Trẻ con được bố mẹ chuẩn bị đồ chơi tết rất đặc biệt, họ bắt những con cá nhỏ, xâu dây vào miệng, làm những bè nhỏ bằng cây chít rồi buộc cá vào. Sau đó được lũ trẻ mang xuống thả ở những dòng suối nhỏ quanh bản làng, chúng thi xem con nào kéo khỏe hơn, sau khi chơi xong bọn trẻ lại mang những con cá này về đưa bố mẹ nướng cho ăn. Theo quan niệm của họ, những con cá kéo bè khỏe mang nướng cho trẻ con ăn sẽ khỏe người và hay ăn chóng lớn.

Nghi lễ được tiến hành trong tết cá

Ngày mùng 9 là ngày chính của tết cá. Hầu như tất cả các gia đình người Tày thường ăn tết bắt đầu từ trưa. Sau khi các món ăn được chế biến xong, trước bữa ăn bao giờ cũng phải làm lễ cúng, người cúng là người đàn ông trụ cột trong gia đình, các món cúng bao giờ cũng có 2 món chính là cá nướng lá gừng (pẻ pình) và cá nấu canh măng chua (pẻ moọc).

Sau khi cúng xong, chờ hết một tuần hương, khách mời tới đông đủ gia đình bắt đầu ăn tết. Trong bữa cơm họ uống rượu chúc nhau sức khỏe, chúc mùa vụ tới sẽ thu được nhiều thóc lúa hơn. Trước khi rời nhà gia chủ, những người khách thường hát tặng những bài “lượn” truyền thống của dân tộc họ, thể hiện sự cảm ơn tới gia đình đã cho một bữa ăn ngon và không quên gửi gắm vào đó những lời chúc tốt đẹp, an lành.

Các món ẩm thực hấp dẫn

Các món được chế biến từ cá khá phong phú và đa dạng, theo quan niệm truyền thống là phải chế biến cho được 12 món trong đó có các món như: Cá nướng (pẻ pình); cá đồ măng chua (pẻ moọc); gỏi (pẻ xả); ruột đồ hạt kê (khẩu phạng); cá nấu canh măng chua (bung); nhân bánh chưng. Ngoài ra, còn có một số món như cá rán, cá nấu canh quả trám… rất ngon và hấp dẫn.

Năm 2020, các hoạt động trong khuôn khổ lễ hội tết cá của người Tày ở Yên Minh gồm: Phần lễ với các hoạt động văn nghệ dân gian; phần hội với các phần thi: Đua cá, bắt cá bằng tay, chọc mật cá, chế biến món ẩm thực từ cá; trưng bày sản phẩm nông nghiệp của địa phương, các sản phẩm văn hóa đặc trưng của đồng bào Tày. Việc tổ chức lễ hội tết cá nhằm thúc đẩy người dân hăng say lao động, sản xuất, khuyến khích phát triển chăn nuôi, tăng thu nhập, góp phần phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương. Cùng với đó, giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc, thu hút du khách đến thăm quan, trải nghiệm.

Tết cá của đồng bào dân tộc Tày huyện Yên Minh đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia từ năm 2016./.