Nhà đèn Chợ Quán còn gọi là Nhà máy điện Chợ Quán trước đây nằm trên bến Hàm Tử bên bờ sông Bến Nghé, được xây dựng vào những năm đầu tiên của thế kỷ 20 và là nhà máy điện quan trọng bậc nhất của Sài Gòn – Chợ Lớn, cung cấp điện cho khu vực trung tâm và một số vùng phụ cần.

Các đại biểu dự lễ khánh thành công trình Bia tưởng niệm Nhà đèn Chợ Quán

Cùng với sự phát triển của nhà máy, đội ngũ công nhân điện Sài Gòn – Chợ Lớn ra đời. Từ phong trào Công hội Đỏ, Chi bộ Đảng ở Nhà đèn Chợ Quán được thành lập vào tháng 3/1930, phát động công nhân đấu tranh chống lại sự bóc lột của giới chủ người Pháp. Đặc biệt, nơi đây từng chứng kiến cuộc chiến đấu hào hùng của Tiểu đoàn Quân giải phóng 269 trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968. Đến đầu những năm 2000, Nhà đèn Chợ Quán ngừng phát điện do chủ trương di chuyển các cơ sở công nghiệp trong nội thành ra ngoại ô; đến năm 2012, Nhà máy đèn Chợ Quán hoàn toàn chấm dứt hoạt động.

Phó Bí thư Thành ủy TP.HCM Nguyễn Văn Hiếu dâng hương tại Bia tưởng niệm.

Nhằm bảo tồn, phát huy các giá trị lịch sử của cuộc đấu tranh của nhân dân TP.HCM, Thường trực UBND TP có chủ trương giao UBND quận 5 lập Bia tưởng niệm tại khu đất số 628-630 Võ Văn Kiệt, Phường 1, Quận 5. Hai năm qua, Quận đã tiến hành thu thập thông tin, thẩm định, nhận được sự đồng thuận cao của các nhà khoa học và nhân dân về nội dung, phương án thiết kế và chủ trương xã hội hóa. Đến nay, công trình Bia tưởng niệm Nhà đèn Chợ quán đã hoàn thành, do Công ty Cổ phần Bất động sản Sài Gòn ViNa xây dựng, được thiết kế với ý tưởng “Dòng thời gian”, sử dụng những chi tiết cơ bản của Nhà đèn như tua-bin và ống khói; thiết kế Bia tưởng niệm gồm hình ảnh lá cờ cách điệu tung bay trong gió, giữa lá cờ ghi nội dung văn bia; 2 cột ống khói là cán lá cờ và hình tua-bin được thiết kế cách điệu thành lư hương.

Ông Châu Văn Hòa, Trưởng Ban liên lạc Tiểu đoàn Quân giải phóng 269 xúc động khi nhớ về đồng đội đã hy sinh.

Việc xây dựng Bia tưởng niệm Nhà đèn Chợ Quán nhằm ghi nhớ những sự kiện và ý nghĩa lịch sử gắn liền với Nhà đèn Chợ Quán, tri ân các chiến sĩ cách mạng đã chiến đấu, hy sinh cho độc lập tự do của dân tộc, tạo thêm một địa chỉ đỏ làm nơi giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ trẻ.

Về dự lễ khánh thành Bia tưởng niệm, ông Châu Văn Hòa, Trưởng Ban liên lạc Tiểu đoàn Quân giải phóng 269 xúc động nói: "Nơi đây vào mùa xuân năm 1968, đơn vị chúng tôi tham gia trực tiếp đánh vào chỗ này, nhiều đồng chí đã anh dũng hy sinh ở đây. Hôm nay về thấy có Bia tưởng niệm cũng tượng trưng như mồ chung của các đồng chí, để họ yên nghỉ nơi chín suối. Anh em chúng tôi và gia đình rất phấn khởi. Tấm bia này mang ý nghĩa truyền thống trong lịch sử chống Mỹ cứu nước. Mong rằng các cấp chính quyền sẽ giáo dục cho thế hệ trẻ để hiểu hơn về sự hy sinh của cha ông, để các cháu cố gắng học tập, làm tốt công việc được giao"./.

Ngọc Xuân