Nét đặc sắc Đình Tây Giai - Thanh Hóa
thăm ngôi nhà cổ của ông Phạm Ngọc Tùng - ngôi nhà được tổ chức JICA (Nhật Bản) đánh giá là một trong những ngôi nhà cổ truyền thống đẹp nhất của Việt Nam và đồng thời ghé thăm đình Tây Giai- ngôi đình chứa đựng những giá trị văn hóa, kiến trúc và tâm linh đặc sắc.
Làng Tây Giai, xã Vĩnh Tiến, huyện Vĩnh Lộc, Thanh Hóa nằm ở phía Tây Nam của Di sản Văn hóa Thế giới Thành Nhà Hồ. Cũng như những ngôi làng khác ở Bắc bộ, làng Tây Giai cũng có ngôi đình cổ được xây dựng năm 1835 với những giá trị văn hóa, kiến trúc nghệ thuật đặc sắc. Ngoài tên gọi gắn liền với tên làng là Tây Giai, đình còn có tên gọi khác là Đình Tây Nhai.
Đình Tây Giai là ngôi đình có không gian kiến trúc rộng, mang đậm phong cách kiến trúc đầu giai đoạn triều Nguyễn. Không gian kiến trúc đình được phân chia thành các khu vực riêng biệt: ao, vườn, nhà tiền đình và hậu cung, nằm trong một khuôn viên đất bằng phẳng với diện tích khoảng 600m2. Các cột ở đây được tạo theo kiểu “thượng thu hạ thách”, các xà, câu đầu cũng có sự tương ứng với nhau, sự tương ứng giữa các xà với cột, giữa các câu đầu với cột là rất hợp lý.
Theo như lời kể của các cụ cao niên trong làng, trước kia đình được xây dựng theo lối kiến trúc hình chữ đinh (J), bao gồm một nhà tiền đường 5 gian hai trái. Phía trong là hậu cung và hai bên cửa ra vào người ta đặt hai tấm đá xanh, hai tấm đá được đặt với tác dụng để cho những người có chức sắc trong làng ngồi chuẩn bị dâng lễ vật tế cúng. Qua ngưỡng cửa vào nhà hậu cung người ta bố trí hai con hạc lớn đứng chầu hai bên. Từ nhà tiền đình vào hậu cung qua cửa phía đông có cửa vách ra sân đình. Ngoài ra ở phía đông hậu cung có ngôi đình chung rộng 5 gian kết cầu kẻ chuyền, giá chiêng, chồng rường, lợp ngói mũi hài, ngôi nhà này có tác dụng sắp sửa đồ lễ mỗi khi tế cúng. Phía sau đình có thêm một cái ao nhỏ.
Nét đặc biệt ở ngôi nhà hậu cung là kỹ thuật chạm khắc, các bức ván mê được chạm trổ độc đáo mang đề tài mỹ thuật theo phong cách dân gian, các nét chạm trổ thanh thoát, hình chạm chắc khỏe thể hiện ở thân rồng, vẩy rồng, đuôi rồng, móng bám chắc chắn và các con vật như sóc, chim cá….Bên cạnh đó, nghệ thuật trang trí cũng rất đặc biệt thể hiện qua các đề tài trang trí khác nhau nhưng phù hợp với ý thức dân gian như chạm rồng, phượng, lân cá chép, hình hoa sen, lá sen úp ngược…Tất cả những nét chạm khắc này được đặt trong bố cục nghệ thuật hợp lý thể hiện cuộc sống của nhân dân lao động trong xã hội thời bấy giờ.
Cũng như bao ngôi đình khác, đình Tây Giai còn là ngôi nhà chung, là nơi hội họp, sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của người dân nơi đây, đặc biệt là nơi tế lễ thờ cúng các vị thần đã có công giúp nước hộ dân. Căn cứ vào hệ thống bài vị hiện còn lưu giữ tại di tích thì đình Tây Giai thờ 3 vị thần: vị thần đặt ở chính giữa là Bản Thổ Thành Hoàng, vị thần bên phải là Lê – Mộ Dược Tướng Quân và vị thần bên trái là Thủy Tướng Quân tôn thần và Bản thổ tôn thần. Theo tục lệ hàng năm, cứ đến ngày rằm tháng Giêng, ngày chính tế cầu phúc của làng, các cụ bô lão lại tụ tập đến đình dâng hương, tế lễ. Trong khi tế, làng có đội tế nữ quan bao gồm 12 cô gái đồng chinh ăn mặc áo mũ chỉnh tề, đứng cùng với tế quan hành lễ.
Cho đến nay, trải qua thăng trầm của lịch sử, kiến trúc đình Tây Giai không còn nguyên vẹn, nhà tiền đình, trung đình đã không còn, hệ thống đồ thờ, hệ thống văn tự sắc phong, thần tích đã bị thất lạc, chỉ còn lại ngôi nhà hậu cung hình chuôi vồ nét dọc chữ đinh, bao gồm 3 gian 4 vì với mảng kiến trúc gỗ thế kỷ XVIII và sân ở phía trước được lát gạch bát cũ với chiều rộng 15m, chiều dài 19m.
Có thể nói, đình Tây Giai là một trong những đình làng cổ hiếm hoi chứa đựng nhiều giá trị văn hóa và nghệ thuật độc đáo. Qua di tích, chúng ta biết thêm một địa danh mà xưa kia là một khu phố cổ sầm uất, nằm ở phía Tây kinh đô nước Đại Ngu. Đến với mảnh đất “địa linh nhân kiệt” - Thanh Hóa và ghé thăm Di sản Văn hóa Thế giới - Thành Nhà Hồ, bên cạnh việc tham quan và tìm hiểu những giá trị văn hóa và lịch sử nổi bật của một tòa thành đá “vô tiền khoáng hậu”, quý khách còn cơ hội về thăm làng Tây Giai, thăm ngôi nhà cổ của ông Phạm Ngọc Tùng - ngôi nhà được tổ chức JICA (Nhật Bản) đánh giá là một trong những ngôi nhà cổ truyền thống đẹp nhất của Việt Nam và đồng thời ghé thăm đình Tây Giai- ngôi đình chứa đựng những giá trị văn hóa, kiến trúc và tâm linh đặc sắc./.
