Độc đáo tục treo tranh ngày Tết của người Dao Nậm Lành, Yên Bái

Từ thời xa xưa, trên bàn thờ của mỗi gia đình người Dao đều có những bức tranh mang nội dung riêng biệt. Tranh thờ khác nhau cả nội dung, hình thức và kích thước tùy thuộc vào gia chủ giàu hay nghèo. Những bức tranh được các nghệ nhân dùng những ký tự riêng để vẽ vua và các thần gồm: Thần Ngọc Thanh (Tồ tác) là ông thần coi giữ bầu trời, thần Thượng Thanh (Lềnh pú) là ông thần coi giữ mặt đất, thần Thái Thanh (Lềnh sị) - ông thần coi giữ âm phủ… Đây là các vị thần linh thiêng mà khi thờ cúng luôn được đặt cao hơn tất cả các thần khác.

Để có một bức tranh treo ngày Tết, người chủ gia đình phải mang lễ đến nhà thầy cúng để nhờ thầy xem giúp tuổi của mình hợp với ngày nào trong tháng. Thầy mo sẽ chọn ngày phù hợp với tuổi của gia chủ, sau khi cúng lễ xong thì tiến hành vẽ tranh.

Theo quan niệm của người Dao xã Nậm Lành, khi những bức tranh thờ đã cũ, hoặc con cháu ra ở riêng và làm nhà mới thì người chủ gia đình đều phải nhờ thầy vẽ lại tranh mới. Có như vậy thì vua và các thần mới phù hộ, che chở cho gia đình có cuộc sống bình an và làm ăn phát đạt, con cháu không bị ốm đau bệnh tật. Khi các bức tranh được vẽ xong, gia chủ chuẩn bị lễ đến để trả tiền giấy và trả công thầy cúng, lễ vật tùy thuộc vào kinh tế và tấm lòng của gia chủ mà lợn, gà to hay bé để “rửa mặt” và “mở mắt” cho tranh.

Sau đó thầy cúng chọn ngày để mang tranh đến tận nhà gia chủ và làm thủ tục treo tranh mới cho gia chủ. Mâm lễ cúng treo tranh mới hay còn gọi là Lễ Khai quang của người Dao ở Nậm Lành gồm: một chén nước lã, một bát hương, 5 chén rượu trắng...

Đến 1 giờ sáng, thầy mo bắt đầu tiến hành làm lễ cúng: báo cáo với các thần linh và ông bà tổ tiên; thần rừng, thần núi... cầu mong phù hộ cho con cháu một năm mới có sức khoẻ, có cơm no áo ấm, thóc lúa đầy nhà, lợn gà đầy chuồng… Tất cả các thủ tục, từ mổ lợn đến cúng và treo tranh của người Dao ở đây đều được diễn ra trong đêm. Khi trời sáng thì bắt buộc mọi việc phải được hoàn tất. Đến lúc mặt trời lên, gia đình hạ cỗ và nấu nướng cho bữa tiệc mừng tranh mới. Lúc này bạn bè và bà con lối xóm mới đến chúc mừng và chúc phúc cho gia chủ.

Tục treo tranh của người Dao Nậm Lành vào dịp năm hết, tết đến chính là những nét đẹp văn hoá mang đậm tính nhân văn, phản ánh chân thực cuộc sống tín ngưỡng tâm linh của đồng bào, đồng thời thể hiện khát vọng vươn tới một cuộc sống ấm no thịnh vượng, hạnh phúc trong cộng đồng dân tộc của xã vùng cao này./.