Tơm: Điệu ca mừng đám cưới của người Khơ Mú (Yên Bái)
Lời ca ấy của người phụ nữ dân tộc Khơ Mú - Lèo Thị Si đã làm mọi người thưa dần rồi dừng những lời chúc tụng để mà lặng nghe giai điệu ngân nga. Một lát sau, bà Bun rồi bà Ngân, bà Lả theo bà Si cùng ngân lên câu hát. Hát rằng: “Hôm nay ngày vui của gia chủ đón con dâu mới, dân bản chúng tôi thực vui mừng khi được gia chủ mời đến chung vui. Xin cảm ơn gia chủ đã không chê mà mời mọi người đến dự! Gia chủ đã có lòng thì bà con cũng có dạ. Xin được chúc mừng đôi bạn trẻ, chúc gia đình có con dâu hiền thảo cùng mọi điều tốt đẹp!...”.
Lời chúc mộc mạc, giản dị, chân thành trong câu hát để chén rượu thân tình ngày vui thêm nồng thêm say, tình làng nghĩa xóm thêm đậm đà và niềm vui của gia chủ được nhân lên. Giai điệu ấy, ca từ ấy chính là điệu Tơm mừng đám cưới - một trong nhiều bài thuộc kho tàng Tơm truyền thống của người Khơ Mú.
Nếu như người Thái tự hào về những điệu xòe, người Mông tự hào về Gầu plềnh - tiếng hát tình yêu thì người Khơ Mú cũng rất hãnh diện về điệu Tơm của dân tộc mình. Đó chính là làn điệu dân ca truyền thống của đồng bào dân tộc Khơ Mú. Những dịp vui của gia đình, làng bản và của nam thanh nữ tú không bao giờ có thể thiếu những câu hát Tơm. Khi mừng đám cưới, có “Tơm Đường Kmun” (Tơm mừng đám cưới); khi làm nhà là “Tơm Ơ Grang Mỵ” (Tơm mừng nhà mới); trai, gái bản trên làng dưới đi nương, đi rừng hay dự hội vui làng bản đòng đưa câu tình tứ lại cất giọng “Tơm Kân Chơ” (Tơm giao duyên); ngày xuân, ngày tết là lúc dân bản thể hiện điệu “Tơm Muôn” (Tơm mùa xuân)... Ấy hoàn toàn là những bài được người Khơ Mú xưa sáng tác và lưu truyền suốt bao đời nay với một hình thức duy nhất là truyền khẩu.
Tơm có thể hát một người hoặc hát đối hoặc hát tập thể. Tơm có giai điệu khi du dương, êm ái, tình tứ; lúc lại rộn ràng, nhộn nhịp. Ca từ trong sáng, nội dung những bài hát thể hiện sâu sắc tình yêu cuộc sống, thiên nhiên; bao tâm tư, tình cảm và lối ứng xử đầy chất nhân văn của đồng bào Khơ Mú. Ví thử trong điệu xin dâu: rượu ngon sẽ được nói là rượu chua, con lợn béo thì chỉ nói là con chuột, con gà bảo là con chim, nếp ngon lại bảo đó là nếp xấu, lễ vật cao sang nhưng chỉ nói lễ mọn....
Tất cả chứa đựng ý tứ trong những câu hát mà nhà trai gửi nhà gái lúc đến xin dâu. Để rồi nhà gái đáp lại bằng những câu cũng ý tứ, khiêm nhường không kém: “Con gái nhà tôi không xinh đẹp, đảm đang, con nhà nghèo khó lại được bên nhà trai mang lễ vật cao sang tới xin đón về làm dâu con. Con gái gia đình thực không xứng với lễ vật này, gia đình nhà gái thật cảm động và vinh hạnh lắm thay!...”. Tâm hồn người Khơ Mú đâu chỉ trong sáng mà còn rất đỗi tinh tế. Điều đó hiển hiện trong cách ví von, khéo léo, đưa đẩy ở từng ca từ trong mỗi câu hát: “Chiếc nỏ bé mới là chiếc nỏ may mắn bắn được con thằn lằn. Nàng dâu bé nhỏ nhưng là nàng dâu may mắn sẽ mang lại nhiều thóc lúa”.
