Rối nước Đồng Ngư - Nét đặc sắc văn hóa miền Quan họ
Đi biểu diễn khắp nơi mang theo bản sắc quê hương Kinh Bắc-Bắc Ninh bằng những làn điệu dân ca Quan họ mượt mà, đằm thắm, rối nước Đồng Ngư đã, đang và sẽ góp phần quảng bá để dân ca Quan họ Bắc Ninh ngày càng lan tỏa…
Anh Nguyễn Thành Lai, Trưởng phường rối nước Đồng Ngư cho biết “Hiện phường có 18 thành viên chính thức và 5 cộng tác viên, có thể biểu diễn được 15 tích trò”. Công việc chính của các nghệ nhân là làm nông nghiệp, song với niềm yêu tha thiết với nghệ thuật múa rối nước, họ vẫn thường xuyên có mặt đông đủ trong các đợt lưu diễn.
Cũng theo anh Lai thì 3 năm trở lại đây, do sự phát triển của nghề thu mua phế liệu, khách du lịch không còn tìm đến với rối nước Đồng Ngư để được xem biểu diễn tại địa phương như trước đây nữa. Do vậy, những năm gần đây, bản thân người dân địa phương cũng chỉ được thưởng thức “đặc sản” của quê mình vào ngày Hội Đình, Hội Đền vào giữa tháng 3 và 4 âm lịch. Ngoài việc tham gia biểu diễn trong chương trình Hỗ trợ bảo tồn và phát triển các phường rối dân gian tại Bảo tàng Dân tộc học Việt
Với tổng số 15 tích trò, mỗi tích dài khoảng 4-5 phút, nét đặc sắc nhất và riêng có của nghệ thuật rối nước Đồng Ngư là tất cả các tích trò đều sử dụng lời hát dân ca Quan họ. Vì các nghệ nhân của phường đều lớn tuổi (gần một nửa thành viên phường rối trên 70 tuổi) nên trong các buổi diễn phường phải mời thêm 5 cộng tác viên là các nghệ sỹ hát Quan họ.
Trong số 15 tích trò thì có hai tiết mục đặc sắc nhất của rối nước Đồng Ngư phải nhắc đến là “Hái cau mời trầu” và “Quan họ giã bạn”. Chính những tiết mục này đã mang đến cho rối nước Đồng Ngư nét độc đáo riêng có trong làng nghệ thuật rối nước dân gian.
Hai cụ Nguyễn Bá Đổng và Nguyễn Đăng Phải năm nay đều đã 75 tuổi song còn rất nhiệt huyết với nghệ thuật rối nước mở lòng: “Đây là vốn xưa các cụ truyền lại nên phải giữ. Múa rối nước không dễ nhưng cốt ở cái tâm người làm nghề… Múa rối nước là thứ nghệ thuật chỉ bắt mắt thiếu nhi và người già nên nếu không có sự say mê thì không có cảm hứng để biểu diễn”.
Ở phường rối nước Đồng Ngư, những người “ngoại đạo” như anh Lai không nhiều. Nói là ngoại đạo bởi chủ yếu các nghệ nhân cha truyền con nối. Ví như gia đình cụ Đổng có 2 người con trai, gia đình cụ Phải có 1 con trai, 1 con rể sinh hoạt trong phường, một số cháu nội của hai cụ cũng đang theo học nghệ thuật múa rối nước.
Anh Lai tâm sự “Múa rối nước có 2 kỹ thuật máy dây và máy sào. Hiện kỹ thuật máy dây đã thất truyền ở hầu hết các phường rối, song Đồng Ngư là một trong số ít phường còn giữ được kỹ thuật này. Kỹ thuật máy dây đòi hỏi người biểu diễn phải có tay nghề cao. Với kỹ thuật này, người điều khiển có thể đưa rối ra xa sân khấu biểu diễn từ 5-7m mà không ảnh hưởng đến hoạt động của con rối. Còn kỹ thuật máy sào thì đơn giản hơn và khá hiệu quả bởi có thể làm con rối sống động nhưng lại không đi xa được. Con rối thường được làm bằng gỗ nhẹ (chủ yếu là gỗ sung) nên sau mỗi đợt biểu diễn, chúng tôi phải mang rối ra phơi để bảo quản”.
Việc bảo quản con rối đang là vấn đề trăn trở của các thành viên trong phường bởi trong tổng số trên dưới 200 quân trò đã có khá nhiều bị cũ, xấu, mục, xuống cấp. Hệ thống âm thanh phục vụ biểu diễn đã hoàn toàn không sử dụng được từ 3 năm nay, mỗi lần đi diễn đều phải thuê.
Cùng với thi chạy Ró, thi nấu cơm, Tổ tôm điếm… rối nước Đồng Ngư là một trong những hoạt động được UBND tỉnh phê duyệt trong chương trình Festival Bắc Ninh 2010. Hy vọng rằng, du khách trong và ngoài nước sẽ có dịp thưởng thức một nét văn hoá đặc sắc miền Quan họ qua rối nước Đồng Ngư.
