Hồi sinh thổ cẩm làng Kép

Nghề dệt thổ cẩm ở xã Ia Mơ Nông một thời hầu như đã bị lãng quên

Đánh thức nghề dệt truyền thống

Bà Rơ Châm Mir (69 tuổi), thành viên Câu lạc bộ (CLB) dệt thổ cẩm gắn với du lịch cộng đồng Ia Mơ Nông ngồi bên khung cửi hướng dẫn cho mấy đứa trẻ Gia Rai cách dệt thổ cẩm, thỉnh thoảng bà lại xoa đầu khen các cháu học nhanh, làm giỏi quá!

Người làng Kép 2 này và cả những người làng xung quanh chẳng ai nhớ nghề dệt thổ cẩm có từ khi nào. Bà Rơ Châm Mir cũng vậy. Từ khi còn nhỏ xíu, bà đã thấy các bà, các mẹ, các dì dệt vải mọi lúc, mọi nơi… Rồi bà được truyền dạy cho từng nét hoa văn, từng cách bện chỉ, se sợi. Những tấm thổ cẩm cứ thế lần lượt hoàn thành qua tay bà, đưa tới cho những người làng sử dụng, ai cũng xuýt xoa khen đẹp.

Bà Rơ Châm Mir bảo, theo thời gian và những biến thiên của lịch sử, nghề dệt thổ cẩm của bà con nơi đây đã bị mai một rất nhiều. Nhiều khung cửi ngày xưa đã bị hư hỏng, hoặc được bà con cất giữ lâu ngày mối mọt không dùng được nữa. Trong khi đó, nguồn nguyên liệu đặc trưng để dệt thổ cẩm của người Gia Rai bây giờ không còn nữa. Ngày xưa, để có tấm thổ cẩm, đồng bào phải tận dụng bãi bồi ven sông, trồng cây vải lấy bông se sợi, rồi vào núi tìm rễ cây nhiều màu về nhuộm vải. Còn bây giờ, cây bông vải đã nhường chỗ cho một số loại cây như mì, bắp, đậu, mía. Bà con muốn dệt vải phải mua sợi, mà sợi công nghiệp thì dệt thổ cẩm không đẹp, không bền màu, điều đó khiến cho các thợ dệt gặp nhiều khó khăn khi muốn bảo tồn nghề truyền thống.

Để dệt hoàn thành một tấm vải thổ cẩm khổ lớn với hoa văn phức tạp có thể mất tới 1 tháng

Nghề dệt của làng Kép 2 có được như ngày hôm nay là nhờ vào sự góp sức của bà con trong buôn, nhưng người khởi xướng lại là một người phụ nữ từ nơi khác đến, đó là chị H’uyên Niê, Phó Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Ia Mơ Nông. Chị H’uyên Niê vốn không phải là người của làng Kép 2. Chị ở bên Đăk Lăk, nhưng những ngày theo học tại Trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội ngoài Hà Nội, chị gặp và kết duyên với một bác sĩ, là người con của làng Kép. Sau khi học xong, chị H’uyên Niê tham gia vào Đoàn Ca múa nhạc Đam San ở TP. Pleiku. Nhưng rồi chị lại theo chồng về làng, sau đó tích cực tham gia hoạt động công tác xã hội, chị được tín nhiệm bầu làm Phó Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Ia Mơ Nông.

Mang thổ cẩm vào du lịch cộng đồng

Từ ngày làm công tác phụ nữ, chị H’uyên Niê đi khắp các buôn làng trong xã. Chị để ý thấy vẫn có nhiều người tranh thủ dệt thổ cẩm lúc nông nhàn, nhưng vì không có đầu ra, lại thiếu sự liên kết nên sản phẩm chủ yếu chỉ để sử dụng trong gia đình. Quá trình đô thị hóa, nhiều sản phẩm dệt may công nghiệp có mặt trên thị trường thì hình ảnh những người phụ nữ Gia Rai dệt vải thổ cẩm cũng thưa vắng dần. Nhìn thấy nguy cơ mai một nghề truyền thống của dân tộc, cuối năm 2018, chị H’uyên Niê và một số chị em trong xã đã cùng nhau vận động những phụ nữ biết dệt vải để thành lập CLB dệt thổ cẩm gắn với du lịch cộng đồng tại xã Ia Mơ Nông. Chị H’uyên Niê đảm nhiệm vai trò Chủ nhiệm HTX.

Nghề dệt thổ cẩm của người Gia Rai tại xã Ia Mơ Nông đã phục hồi, phát triển

Chị H’uyên Niê chia sẻ: “Nghề dệt thổ cẩm của đồng bào vẫn còn ở làng này, cứ từ mờ sáng là chị em phụ nữ đã dậy để ngồi vào khung cửi. Mình mong muốn chị em phụ nữ trong làng làm sản phẩm ra để bán được, nên mình đã đề xuất ý tưởng thành lập CLB thổ cẩm nhằm hỗ trợ cho bà con!”. Đề xuất của chị H’uyên Niê đã nhanh chóng được chính quyền các cấp đồng ý, tạo điều kiện để hoạt động.

Sau gần 2 năm thành lập, đến nay CLB đã có hơn 30 người đăng ký tham gia, độ tuổi từ 19 đến 60. Như chị H’hoan, hơn 30 năm gắn bó với nghề dệt thổ cẩm, ngày nào không đụng đến khung cửi là chị cảm thấy như thiếu một thứ gì đó. Những tấm thổ cẩm làm áo choàng, khố, túi xách, váy được chị dệt một cách cẩn thận, tỉ mỉ đến từng họa tiết. Sản phẩm chị H’hoan làm ra không chỉ phục vụ trong gia đình mà còn bán ra ngoài để gia đình có thêm thu nhập, trang trải cuộc sống.

Chị H’uyên Niê chia sẻ, vì thổ cẩm là mặt hàng rất khó tiêu thụ nên nhiều người trong làng Kép 2 dệt xong thổ cẩm lại phải mang tới từng bản làng để chào bán. Ban ngày mọi người đi làm nương nên chỉ tranh thủ đi bán vào buổi tối. Nhiều hôm đi bán ở buôn xa, chị em đi từ đầu tối đến khi trời sáng mới trở về tới nhà, vất vả vô cùng. Sản phẩm thổ cẩm truyền thống giá thành  khá cao do dệt thủ công hoàn toàn. Mỗi tấm vải  thổ cẩm khổ lớn với hoa văn phức tạp có thể mất tới 1 tháng để hoàn thành, giá bán ra khoảng 1,5 triệu đồng/tấm.

Những sản phẩm thổ cẩm của phụ nữ xã Ia Mơ Nông

Để tìm đầu ra cho sản phẩm thổ cẩm, các thành viên trong CLB cùng chính quyền các cấp đã đưa ra ý tưởng khôi phục nghề dệt thổ cẩm gắn với du lịch cộng đồng, đồng thời giới thiệu sản phẩm trên các phương tiện như mạng xã hội, sàn thương mại điện tử để sản phẩm dễ dàng đến tay người tiêu dùng hơn. “Khi du khách đến đây, chúng tôi sẽ giúp du khách trải nghiệm việc dệt thổ cẩm để hiểu thêm về nghề truyền thống của phụ nữ Gia Rai. Bên cạnh đó, chúng tôi làm ra những sản phẩm lưu niệm du lịch nhỏ gọn bằng thổ cẩm như túi, mũ, ví cầm tay, giỏ, đồ trang sức…để bán cho du khách làm quà. Chỉ mong hết sao hết dịch Covid-19 để thị trường du lịch phục hồi trở lại, lúc đó chúng tôi mới bán được nhiều sản phẩm thổ cẩm cho du khách đến tham quan”, Chị H’uyên Niê chia sẻ.

Chia sẻ với chúng tôi, chị H’uyên Niê cho biết, trong năm 2021, CLB thổ cẩm sẽ vận động các thành viên, người dân trồng bông lấy sợi, để sợi tơ mềm mại có độ đàn hồi chịu nhiệt tốt và đúng chất thổ cẩm hơn. Cùng với đó, sẽ kiến nghị chính quyền địa phương xây dựng một không gian trưng bày sản phẩm, dệt những sản phẩm lưu niệm để đưa đi giới thiệu tại các trung tâm thương mại, các kênh xúc tiến thương mại và tạo ra sản phẩm du lịch mới. Ðồng thời, kết hợp du lịch trải nghiệm dệt thổ cẩm, vừa gìn giữ văn hóa truyền thống, vừa phát triển kinh tế”.

Tiêu Dao