Khai thác bền vững Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tam Giang - Cầu Hai (Thừa Thiên Huế)

Người dân thực hiện nuôi trồng và khai thác bền vững trên vùng đầm phá Tam Giang - Cầu Hai

Phong phú về tài nguyên và đa dạng sinh học

Hệ đầm phá Tam Giang - Cầu Hai có diện tích khoảng 22.000ha, kéo dài 68 km dọc bờ biển Thừa Thiên Huế theo hướng Tây Bắc - Đông Nam và rộng từ 01 đến 10 km, tổng diện tích mặt nước là 216 km2. Tam Giang - Cầu Hai phủ gần kín với 2 cửa Thuận An và Tư Hiền ăn thông ra biển, gồm 3 đầm - phá hợp thành (phá Tam Giang, đầm Thủy Tú và đầm Cầu Hai), nơi đây tiếp nhận nguồn nước ngọt gần như tất cả các con sông lớn tại tỉnh và giao thoa với nước Biển nên nước đầm tương đối ngọt rồi chuyển sang nước lợ vào mùa khô.

Theo các nhà nghiên cứu, Hệ đầm phá Tam Giang - Cầu Hai là một trong những đại diện hiếm hoi của hệ sinh thái ven biển nhiệt đới với môi trường phức tạp và đa dạng; chứa trong mình vùng đồng bằng châu thổ, vùng nước nông mở, vùng nước với đệm cỏ, các cửa sông và những nhánh sông bao quanh bởi những đụn cát chắn. Chính vì thế, Tam Giang - Cầu Hai có tính đa dạng sinh học rất cao, xứng đáng là một bảo tàng nước, bảo tàng sinh học. Kết quả điều tra gần đây đã thống kê được tổng số loài tại khu vực này là 1.296 loài; trong đó có 41 loài quý hiếm, gồm 295 loài thực vật phù du, 50 loài thực vật bậc cao, 73 loài rong và thực vật thủy sinh (bao gồm 7 loài cỏ biển), 119 loài động vật phù du, 215 loài động vật đáy, 361 loài cá và 137 loài chim.

Tại đầm phá, có các loài sinh vật có tầm quan trọng quốc gia và quốc tế trong Danh lục đỏ của Việt Nam và Sách đỏ quốc tế của Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN). Một số loài trong sách đỏ Việt Nam như: cá Chình hoa, cá Chình mun, cá Măng, cá Cháo lớn; rắn hổ chúa,trăn đất, trăn gấm; chim ác là, chim le khoang cổ…Các loài có tầm quan trọng quốc tế, quý hiếm hay bị đe dọa trên toàn cầu được liệt kê trong Danh lục đỏ của IUCN như: chim di cư (Sẻ đồng ngực vàng - Emberiza aureola, Choắt chân màng lớn - Limnodromus semipalmatus); bò sát (rùa hộp trán vàng); cỏ biển (cỏ Nàn)…Bên cạnh đó, có rất nhiều loài có giá trị kinh tế cao, tiêu biểu là các loài giáp xác (tôm he, tôm sú, cua bùn, ghẹ…), nhuyễn thể (ngao, vẹm, hàu, sò, ốc), cá (cá dày, cá dìa, cá đối mục, cá cơm, cá đù, bống thệ…) và rong cỏ (rong câu, rong cải biển, rong tóc, rong bún…) cung cấp nguồn lợi thủy sản, nguồn giống tôm, cá lớn cho phát triển kinh tế - xã hội khó nơi nào có được.

Nhận thức và tư duy mới về hệ đầm phá Tam Giang - Cầu Hai

Là một phần của hệ đầm phá Tam Giang- Cầu Hai, vùng đất ngập nước cửa sông Ô Lâu là vùng giao lưu giữa nước ngọt của sông và nước lợ của đầm phá với nhiều cồn nổi, lạch sông, có cảnh quan đẹp. Vùng đất ngập nước này, có tính đa dạng sinh học rất cao với hơn 900 loài động thực vật, là nơi sinh sản của phần lớn các loài thuỷ sản có trong vùng đầm phá và là một trong những điểm dừng chân của các loài chim di trú theo mùa.

Nhận thấy được tầm quan trọng của Cửa sông Ô Lâu, từ những năm 1997, 1998, dự án khu bảo tồn đất ngập nước cửa sông Ô Lâu được tỉnh Thừa Thiên Huế đề xuất xây dựng với diện tích quy hoạch hơn 11.300 ha. Trong đó, vùng lõi (vùng bảo vệ nghiêm ngặt) có diện tích khoảng 400 ha gồm đất mặt nước và đất ngập nước thảm cỏ nằm ở xã Quảng Thái và Điền Hòa, huyện Quảng Điền; diện tích vùng đệm chiếm gần 11 ngàn ha. Từ đó đến nay, Tỉnh cũng đã quan tâm phối hợp với các cơ quan, Viện nghiên cứu để thực hiện nhiều đề tài, đề án nghiên cứu khoa học về vùng đầm phá Tam Giang- Cầu Hai. Từ kết quả bước đầu của các nghiên cứu khoa học này, đã làm cơ sở cho việc thành lập Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tam Giang - Cầu Hai sau gần hơn 20 năm qua.

Đầm phá Tam Giang- Cầu Hai nhìn từ trên cao

Phó chủ tịch UBND tỉnh Phan Thiên Định cho hay, Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tam Giang - Cầu Hai đã được thành lập thì việc hình thành trằm chim vùng cửa sông Ô Lâu là một trong những mục tiêu quan trọng trong bảo tồn và phục hồi đa dạng sinh học, nguồn lợi sinh vật và các hệ sinh thái đặc thù trong hệ đầm phá Tam Giang - Cầu Hai; góp phần phát triển bền vững kinh tế - xã hội của tỉnh, cụ thể hóa mục tiêu lâu dài để bảo vệ, phục hồi và bảo tồn Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tam Giang - Cầu Hai tỉnh Thừa Thiên Huế mà Tỉnh đang triển khai thực hiện, đảm bảo công tác bảo tồn và gắn với phát triển bền vững kinh tế - xã hội của vùng.

Có thể khẳng định rằng, việc thành lập Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tam Giang - Cầu Hai đã đánh dấu sự nỗ lực của chính quyền tỉnh Thừa Thiên Huế, sự quan tâm của các tổ chức quốc tế và sự ủng hộ của cộng đồng người dân sống xung quanh đầm phá trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học; bảo vệ, phục hồi và bảo tồn các vùng đất ngập nước quan trọng của tỉnh nói chung, đặc biệt là vùng đầm phá Tam Giang- Cầu Hai nói riêng. Đồng thời, đánh dấu hướng đi đúng của tỉnh về xây dựng Thừa Thiên Huế là "đô thị sinh thái, cảnh quan, di sản, văn hóa, thân thiện với môi trường và thông minh" xứng đáng với những danh hiệu Huế được vinh danh như: Thành phố Xanh, Thành phố văn hoá Asean, Thành phố sạch của ASEAN.

Quản lý và khai thác hiệu quả, bền vững

Với ý nghĩa, vai trò, tầm quan trọng của hệ thống đầm phá Tam Giang - Cầu Hai, đóng góp thiết thực đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh; đặc biệt là môi trường và tạo nguồn lợi, sinh kế bền vững cho người dân trong thời gian qua. Ngày 19/5/2017, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế đã ban hành Kế hoạch số116/KH-UBND về xây dựng dự án thành lập và vận hành khu bảo tồn đất ngập nước Tam Giang - Cầu Hai; qua triển khai đã nhận được dự đồng thuận và nhận thức rất cao từ chính quyền địa phương, cộng đồng người dân 05 huyện, thị xã ven đầm phá trong công tác bảo tồn và phát triển bền vững hệ đầm phá này.

Mới đây nhất, ngày 20/02/2020, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế đã có Quyết định số 495/QĐ-UBND phê duyệt Khu bảo tồn thiên nhiên Đất ngập nước Tam Giang - Cầu Hai tỉnh Thừa Thiên Huế; tạo hành lang, cơ sở pháp lý hết sức vững chắc để các tổ chức, cá nhân tham gia, nâng cao chuổi giá trị vốn có mà Phá tam Giang - Cầu Hai đã từng mang lại. Đây là hướng đi đúng và hoàn toàn phù hợp với quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Thừa Thiên Huế và các quy hoạch chuyên ngành của tỉnh, huyện; đảm bảo tính khả thi, thực tế. Phù hợp với định hướng của Tỉnh Thừa Thiên Huế là xây dựng và hình thành "đô thị sinh thái, cảnh quan, di sản, văn hóa, thân thiện với môi trường và thông minh".

Thời gian tới, tỉnh Thừa Thiên Huế sẽ quan tâm để khai thác tốt những tiềm năng cũng như phát huy được giá trị của hệ đầm phá Tam Giang - Cầu Hai, khẳng định hệ sinh thái đầm phá ven biển đặc thù, lớn nhất Đông Nam Á. Quá trình khai thác sẽ hướng đến việc bảo vệ và phục hồi các loài thủy sản quý hiếm, đặc trưng, có giá trị bảo tồn và giá trị kinh tế; duy trì các chức năng sinh thái của đầm phá ven biển; sử dụng bền vững các giá trị của Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tam Giang - Cầu Hai. Bên cạnh đó, nâng cao nhận thức và kiến thức về môi trường của cộng đồng; tạo điều kiện thuận lợi và cơ hội cho các nhà khoa học, các nhóm người yêu thiên nhiên trong nước và quốc tế nghiên cứu khoa học về sinh học, sinh thái học và bảo tồn.

Hy vọng rằng, từ việc thành lập Khu bảo tồn đất ngập nước Tam Giang - Cầu Hai là cơ hội rất tốt cho tỉnh Thừa Thiên Huế trong bảo tồn và phát triển bền vững, phát huy và sử dụng khôn khéo vùng đất ngập nước này, đảm bảo được sự hài hòa giữa phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững về an ninh và quốc phòng; dung hòa được các lợi ích đa ngành, ngăn chặn xu thế suy thoái nguồn lợi tự nhiên hướng tới phát triển bền vững nguồn lợi, tiến tới phục hồi các giá trị về đa dạng sinh học và các chức năng của các hệ sinh thái thuộc hệ đầm phá Tam Giang- Cầu Hai trước sự tác động của biển đổi khí hậu toàn cầu.