Khám phá vẻ đẹp mê hoặc của “viên ngọc xanh” giữa lòng núi rừng Đông Bắc

Đến với nơi đây, du khách sẽ được đắm mình trong cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp, được thưởng thức những món ăn truyền thống, được khám phá bản sắc văn hóa đặc sắc của đồng bào dân tộc…

Chuyến trải nghiệm ấn tượng tại lòng hồ Ba Bể

Cuối tháng 10, chúng tôi có cơ duyên hội ngộ, thăm thú tại khu vực hồ Ba Bể. Theo hướng dẫn của người dân địa phương, anh Tươi, dân tộc Tày, có thể giao tiếp thành thạo 3 thứ tiếng: Anh, Việt và Tày, một người con sinh ra và lớn lên tại bản Pác Ngòi, ngay địa bàn của hồ Ba Bể, chúng tôi đã có những trải nghiệm kỳ thú tại khu du lịch còn đầy hoang sơ, khoáng đạt, trong lành nói trên. Cũng theo chân anh Tươi, chúng tôi đã cùng nhau đi bộ khám phá vườn quốc gia Ba Bể, chèo thuyền kayak trên lòng hồ, đạp xe đạp thăm thú bản Pác Ngòi và một số bản lân cận, đi thuyền máy trên hồ khám phá động Puông, thác Đầu Đằng, Ao Tiên, đền An Mã - ngôi đền linh thiêng giữa lòng hồ…

Chèo thuyền kayak giữa lòng hồ Ba Bể.

Rời thuyền máy, bước khoảng gần 100 bước bậc thang thoai thoải, chúng tôi đến với Ao Tiên, một hồ nước nhỏ rộng chừng 3ha. Theo lời kể của anh Tươi, hồ nước này có những mạch nước ngầm thông nhau với hồ Ba Bể và những hang động gần đó. Mặc dù nằm cách hồ Ba Bể khoảng 100m nhưng quanh Ao Tiên luôn đầy ắp nước quanh năm. Ao có hình tròn với các bậc thang bằng đá phủ đầy rêu phong. Xung quanh ao được bao phủ bởi các núi đá vôi và những cánh rừng già của vườn Quốc gia Ba Bể. Tất cả tạo nên một khung cảnh đầy bình yên, tĩnh lặng nhưng lại chứa đựng sự bí ẩn thu hút du khách đến với nơi này. Mặt nước ao lúc nào cũng phẳng, trong vắt như một tấm gương soi bóng mây trời. Ao Tiên đầy lãng mạn với những cô gái người dân tộc Tày trong bộ váy áo truyền thống khua nhẹ mái chèo trên những chiếc thuyền độc mộc. Cùng với vẻ đẹp dung dị nhưng vẫn ẩn chứa sự lãng mạn, Ao Tiên cũng có những truyền thuyết ít ai biết đến được truyền miệng bởi người dân bản địa sinh sống ở nơi đây từ đời này sang đời khác. Ngày nay Ao Tiên là một điểm tham quan nổi tiếng được các du khách ghé thăm mỗi khi đến Ba Bể. Ngoài những vẻ đẹp, Ao Tiên còn có các loại cá quý hiếm như cá chép kính, cá lăng, cá chiên... được cho là đã theo dòng nước ngầm từ Hồ Ba Bể vào đây cư ngụ. Dọc đoạn đường từ Hồ tới Ao Tiên, còn có những loài cây cổ thụ sống trên núi đá vôi như cây ô rô, cây mậy tèo, cây nụ ...

Tiếp tục hành trình khám phá lòng hồ, thuyền máy đưa đoàn chúng tôi đến dâng hương tại Đền An Mã, đắm chìm trong khung cảnh nên thơ, trữ tình mà vẫn cảm nhận được không khí linh thiêng.  Đền An Mã (An Mạ) toạ lạc trên đảo An Mã giữa hồ Ba Bể. Đảo An Mã là một hòn đảo đá vôi, có khum hình mai rùa, nhô cao khoảng 30m giữa mặt Hồ Ba Bể. Khắp đảo phủ xanh cây cối, và là điểm thuận tiện để quan sát cảnh quan vùng hồ cùng chim thú. Đền thờ Phật, Mẫu Thượng Ngàn, Chúa Sơn Trang, Đức Thánh Trần.... Tương truyền, Đền còn là nơi thờ các vị trung thần nhà Mạc trong cuộc chiến tranh phong kiến thời Lê Mạc, sau khi bị thua trận đã chạy đến động Puông rồi tuẫn tiết tại đó. Để tưởng nhớ các vị trung thần, người dân nơi đây đã dựng đền thờ họ Mạc, song sợ bị quan quân nhà Lê trả thù nên đã đổi tên thành đền thờ họ Ma. An Mạ theo tiếng dân tộc Tày có nghĩa là "mồ yên mả đẹp" nơi yên nghỉ của các trung thần họ Mạc. Được trùng tu xây dựng lại năm 2006, đền An Mã mang nét giản dị, nhẹ nhàng, thanh thoát, hoà quyện với thiên nhiên. Các đường nét được chạm trổ khéo léo, công phu đã phần nào thể hiện được ý tưởng, quan niệm của con người nơi đây, gắn với hoàn cảnh lịch sử trong từng thời kì. Đền An Mã là nơi sinh hoạt tín ngưỡng của người dân địa phương, khách thập phương và cũng là nơi dâng lễ Hội xuân Ba Bể tổ chức vào ngày 10 tháng giêng. Hội đền An Mã được tổ chức vào ngày 6 tháng hai âm lịch hàng năm. Những ngày mồng một âm lịch hằng tháng, người dân thường lên đảo thắp hương cầu tài, cầu lộc, cầu cho gia đình bình an, hạnh phúc.

Vẻ đẹp kỳ thú của hồ Ba Bể, viên ngọc xanh giữa núi rừng Đông Bắc

Hồ Ba Bể cách thành phố Bắc Kạn 70km về phía Tây Bắc, nằm ở trung tâm Vườn Quốc gia Ba Bể, thuộc xã Nam Mẫu, huyện Ba Bể; phía Đông Bắc giáp xã Cao Trĩ và Khang Ninh; phía Đông Nam giáp xã Nam Cường và xã Đà Vị, huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang. Đây là một trong những hồ nước ngọt tự nhiên lớn nhất Việt Nam. Năm 1995, Hồ Ba Bể đã được Hội nghị Hồ nước ngọt thế giới tổ chức tại Mỹ công nhận là một trong 20 hồ nước ngọt đặc biệt của thế giới cần được bảo vệ.

Hồ được hình thành cách đây khoảng 200 triệu năm về trước do một biến động địa chất lớn, làm sụt lún các dãy núi đá vôi tạo thành, được bao bọc bởi các dãy núi đá vôi xen lẫn sa thạch cổ và các cánh rừng nguyên sinh. Địa chất và địa mạo của khu vực Hồ hết sức phức tạp dẫn đến sự tạo thành các phong cảnh đẹp ngoạn mục với cấu trúc địa chất và đất đai có một không hai, điều đó kéo theo sự hình thành của nhiều hệ sinh thái khác nhau. Qua khảo sát cho thấy sự pha trộn phức tạp của các hệ sinh thái Các-xtơ (hiện tượng phong hóa đặc trưng của những miền núi đá vôi bị nước chảy xói mòn) điển hình và hệ sinh thái phi Các-xtơ trong sự hài hòa với các hệ sinh thái sông hồ. Sự đa dạng về địa chất và sinh học như vậy khó có thể bắt gặp ở các nơi khác trên thế giới.

Địa chất và địa mạo của khu vực Hồ Ba Bể hết sức phức tạp tạo thành các phong cảnh đẹp ngoạn mục với cấu trúc địa chất và đất đai có một không hai. Hồ nằm ở cánh cung sông Gâm, địa hình gồ ghề và cắt xé bởi các ngọn núi cao từ 1.400m đến 1.600m và xen kẽ là các thung lũng. Hồ được nước của hai con sông chảy vào là sông Chợ Lèng và sông Nam Cường rồi chảy ra sông Năng, đổ xuống thác Đầu Đẳng. Hồ Ba Bể được hợp thành từ 03 hồ có tên là Pé Lèng, Pé Lù và Pé Lầm. Hồ có chiều dài hơn 08km, nơi rộng nhất là 02km, diện tích mặt nước khoảng 500ha, độ sâu trung bình 20m, có những nơi sâu đến 35m, có nhiều loài thủy vật và cá nước ngọt sinh sống, trong đó có nhiều loài đặc biệt quý hiếm được ghi vào sách đỏ Việt Nam như cá Chép Kình, cá Rầm Xanh, cá Chiên… Nước Hồ Ba Bể trong xanh, quanh năm mát mẻ, toàn cảnh hồ như một bức tranh thủy mặc, in đậm bóng núi, lồng lộng mây trời, nhìn như một chiếc gương khổng lồ phản chiếu những dãi núi uốn lượn vùng cung ẩn hiện trên mặt nước. Trên mặt Hồ có nhiều đảo nhỏ xinh đẹp như Đảo Bà Góa, đảo An Mạ…

Ao Tiên nằm trong một góc nhỏ hồ Ba Bể.

Hồ Ba Bể khoác trên mình sự hùng vĩ của núi rừng và một nét duyên dáng, mềm mại với làn nước hòa quyện cùng trời đất, núi rừng bao quanh, lúc xanh rêu, lúc xanh lam, khi lại lẫn sắc vàng của bóng cây, khi lại sắc trắng của những đám mây… Ba Bể như một viên ngọc bích giữa núi đồi Đông Bắc, thật trong lành, tinh khiết và thanh tao.

Ví đây là “viên ngọc xanh” giữa rừng Đông Bắc cũng không ngoa khi đây là một trong 20 hồ nước ngọt tự nhiên lớn nhất thế giới. Hồ có diện tích rộng 500 ha, nằm trong khu vực vườn quốc gia Ba Bể, có hệ thống rừng nguyên sinh trên núi đá vôi với 417 loài thực vật, 299 loài động vật có xương sống, trong hồ có 49 loài cá nước ngọt. Cụ thể, năm 1995, Hồ Ba Bể đã được Hội nghị Hồ nước ngọt thế giới, tổ chức tại Mỹ công nhận là một trong 20 hồ nước ngọt đặc biệt của thế giới cần được bảo vệ. Cuối năm 2004, Vườn quốc gia Ba Bể được công nhận là Vườn di sản ASEAN.

Toàn cảnh hồ như một bức tranh thủy mặc làm say lòng những du khách tới nơi đây. Xuôi dòng sông Năng hướng về hồ Ba Bể. Đôi bờ của dòng sông là những vách núi đá vôi dựng đứng. Dòng sông Năng xuyên qua khối núi đá vôi Lũng Nham tạo ra động Puông dài 300 mét, cao hơn 30 mét với nhiều nhũ đá muôn hình vạn trạng, huyền ảo và lung linh. Những đợt bào mòn hàng triệu năm của con sông thời gian vào dãy núi đá vôi đã tạo nên một chiếc động kỳ bí trong một chiếc hồ lạ kỳ. Dòng sông uốn mình thơ mộng qua những khúc quanh hẹp trong lòng hang, luồn dưới những rèm thạch nhũ đá đẹp lạ lùng.  Những ngày nắng đẹp, toàn cảnh hồ như một bức tranh thủy mặc làm mê lòng những du khách khó tính. Mặt nước hồ phẳng lặng, lúc nào cũng xanh trong như một tấm gương in đậm bóng núi, mây trời.

Ba Bể còn là nơi ẩn chứa kho tàng văn hoá nghệ thuật truyền thống lâu đời với cộng đồng cư dân các dân tộc sinh sống quanh hồ với những truyền thuyết phong phú và độc đáo, thưởng thức chén rượu ngô cay nồng với những miếng thịt lợn mọi nướng được lấy từ gác bếp xuống để đãi khách quý. Các bản nhà sàn chênh vênh bên sườn núi của người dân tộc Tày, những nét sinh hoạt văn hóa của đồng bào Dao, Mông, các làn điệu dân ca như hát then, si, lượn, múa khèn; các lễ hội truyền thống như hội Lồng tồng, hội xuân, đua thuyền độc mộc, võ dân tộc, bắn cung, bắn nỏ... càng làm cho vùng này trở nên hấp dẫn.

Cộng đồng dân cư sống trong khu vực hồ Ba Bể có khoảng gần 3.000 người thuộc các dân tộc Tày, Dao, H’Mông và Kinh sinh sống trong 10 thôn bản ở Vườn quốc gia, trong đó khoảng 58% là người Tày. Hơn 2.000 năm qua, cư dân người Tày đã định cư tại nơi này và trở thành tộc người chiếm đa số ở Ba Bể. Người Nùng, người Dao đến cư ngụ khoảng 100 năm về trước. Trong khi đó người Kinh và người Mông chỉ mới di cư đến. Từ lâu, người Tày ở các khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam có truyền thống canh tác lúa nước dọc theo các thung lũng, ven sông, suối đồng thời họ cũng canh tác nhiều mùa vụ khác. Lịch mùa vụ được đánh dấu bằng lễ hội “Lồng Tồng” - Lễ hội xuống đồng. Thông thường, cư dân người Tày ở tại những dải đất thấp dọc theo sông, suối; cư dân người Dao cư ngụ lưng chừng núi, cư dân người Mông sinh sống trên các vùng núi cao.

Cả một phức hệ bao gồm hồ, sông, suối, núi rừng, hang động đã giữ cho nước hồ Ba Bể có nhiệt độ trung bình cả năm 22 độ C ấm áp về mùa đông, mát mẻ về mùa hè để Ba Bể là nơi nghỉ ngơi du ngoạn lý tưởng 4 mùa của khách thập phương. Chẳng thể mà người ta thường hay nhắc "Bắc Kạn có suối đãi vàng, Có hồ Ba Bể, có nàng áo xanh". Với lịch sử phát triển địa chất lâu dài có những nét đặc sắc về địa chất - địa mạo cũng như cảnh quan, Ba Bể thực sự là một kỳ quan, xứng đáng là nơi để mỗi du khách tìm đến đây thưởng ngoạn./.

Hà - Trang