Tuồng Huế “bước ra phố”: Di sản hòa nhịp cùng Lễ hội
Các tư liệu về lịch sử nghệ thuật tuồng cho thấy, năm 1627, Đào Duy Từ là người đầu tiên mang về cho chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên nghệ thuật tuồng. Giới nghệ nhân tuồng và cổ nhạc Huế ngày nay vẫn thờ Đào Duy Từ làm tổ sư, và coi năm 1627 là mốc khởi đầu của lịch sử tuồng Huế. Quan trọng hơn, tuồng được các chúa Nguyễn trọng dụng để dần biến thành “quốc kịch” ở miền Nam.
Vua Tự Đức từng tổ chức hàng ngũ sáng tác tuồng gồm những tác gia lỗi lạc trong nước, đứng đầu là Đào Tấn - sau này là tác giả kiệt xuất của nhiều vở tuồng nổi tiếng. Tuồng đã được biểu diễn trong nhà hát ở Đại nội như: Duyệt Thị đường, Tĩnh Quang viện, Thông Minh đường, Khiêm Minh đường... Dưới thời vị vua này, nhiều vở tuồng được sáng tác, hàng trăm đào kép giỏi quy tụ về kinh đô.
Chương trình do Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế tổ chức thực hiện với sự kết hợp giữa các yếu tố nghi lễ, quảng diễn.
Vua Đồng Khánh thì mê tuồng nên đã dùng tên các nhân vật trong vở tuồng ông yêu thích để đặt cho các cung nữ. Vua Thành Thái say sưa với nghệ thuật tuồng và rất trọng các đào kép giỏi; ông là Hoàng đế duy nhất của triều Nguyễn từng lên sân khấu diễn tuồng “đóng trò”, đồng thời là một tay trống tuồng tài ba. Vua Khải Định cũng đam mê với tuồng, ông thiết lập hẳn một nơi diễn tuồng riêng tại cung An Định. Vua ban xiêm y tốt cho các đoàn hát, tạo điều kiện cho các tài năng phát triển.
Chương trình do Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế tổ chức thực hiện với sự kết hợp giữa các yếu tố nghi lễ, quảng diễn (biểu diễn ở không gian rộng, đường phố) với trình diễn sân khấu, để lại nhiều ấn tượng cho người xem. Đây là lần đầu tiên nghệ thuật tuồng được giới thiệu đến đông đảo công chúng qua hình thức quảng diễn đường phố.
Trên đường phố Huế hàng trăm diễn viên mang mặt nạ diễn tuồng đủ màu sắc, cầm theo cờ phướn vừa đi vừa thực hiện những hoạt động biểu diễn trong nghệ thuật tuồng. Bốn chiếc mặt nạ tuồng khổng lồ cũng được đoàn người đưa cao rước đi giữa phố. Các nghệ sĩ hóa thân trong những trang phục truyền thống của bộ môn tuồng Huế. Họ mang các đạo cụ với màu sắc rực rỡ như nghi trượng, cờ xí, lồng đèn, gánh kiệu, chiêng, trống làm không khí mùa lễ hội đường phố tuần lễ Festival ở cố đô Huế thêm phần náo nhiệt. Trên các cung đường đoàn rước đi qua, người dân Huế hào hứng đón chào, cổ vũ.
Đây là loại hình nghệ thuật mang tính tổng hợp cao, trong đó có đủ cả thơ, ca, nhạc, họa và diễn xuất.
Đây là loại hình nghệ thuật mang tính tổng hợp cao, trong đó có đủ cả thơ, ca, nhạc, họa và diễn xuất. Từ chốn cung đình triều Nguyễn, tuồng cung đình Huế đã lan tỏa và ít nhiều ảnh hưởng đến sân khấu tuồng cả nước với những nghệ nhân nổi tiếng đi theo cách mạng, mang nghệ thuật phục vụ nhân dân. Sau những thăng trầm của lịch sử, tuồng cung đình Huế đã được phục hồi, phát huy, nhưng phía trước vẫn còn nhiều trở ngại.
Bố cục chương trình gồm ba phần: Tri ân ngưỡng vọng tổ nghề sân khấu tại Thanh Bình từ đường; trình diễn trích đoạn tuồng cổ tại Nghinh Lương đình; quảng diễn đường phố tại các trục đường. Thanh Bình từ đường được xây dựng vào năm 1825, làm nơi thờ cúng các thánh thần được suy tôn là Thánh Sư, Tiên Sư, Tổ Sư và những người có công trạng đối với nghệ thuật sân khấu Tuồng Huế và khu vực miền Trung. Đặc biệt, lễ tri ân trong chương trình được điều hành theo đúng trình thức lễ tế truyền thống, giúp tái hiện nét đẹp trong nghi lễ truyền thống một cách chân thực và sống động nhất.
Sau lễ tri ân, các nghệ nhân, nghệ sĩ, diễn viên sẽ tập hợp thành một đội hình và thực hiện nghi lễ rước mặt nạ tuồng. Họ sẽ khoác lên mình các loại trang phục truyền thống, cầm các loại cờ xí, lồng đèn, lọng, gánh chiêng, trống cùng với đội hình Nhã nhạc, Bát Dật văn võ diễu hành và trình diễn đường phố. Điểm nhấn của đội hình là các diễn viên sẽ vào vai nhân vật tuồng, mặc trang phục nhân vật, kẻ mặt nạ… tạo nên diện mạo bắt mắt và đầy thu hút. Có thể nói, chương trình sẽ đánh dấu lần đầu tiên đường phố Huế xuất hiện đội hình nhân vật tuồng, hóa thân đám rước quảng diễn đường phố và phô diễn vẻ đẹp của y phục tuồng với màu sắc rực rỡ. Đoàn rước sẽ di chuyển từ Thanh Bình Từ đường qua đường Chi Lăng, Trần Hưng Đạo và kết thúc diễu hành tại Nghinh Lương Đình.
Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế - Hoàng Việt Trung cho biết: “Tuồng Huế ngàn xưa âm vọng” là một chương trình hết sức đặc biệt, một dấu ấn đặc biệt, một kỷ niệm khó phai đối với những người lâu năm làm công tác tổ chức Festival Huế. Ngoài tôn vinh di sản tuồng cung đình Huế, phô diễn vẻ đẹp của trang phục tuồng, nghệ thuật vẽ mặt nạ tuồng, chương trình kỳ vọng mang đến trải nghiệm thú vị về lễ hội đường phố đối với du khách khi đến tham quan Huế trong dịp Festival Huế”.
Chương trình “Tuồng Huế ngàn xưa âm vọng” vừa để tri ân các bậc tiền bối đi trước, khơi dậy lòng yêu nghề của anh chị em nghệ sĩ , góp phần quảng bá hình ảnh di sản văn hóa Cố đô Huế tới đông đảo du khách trong và ngoài nước.
NSND Bạch Hạc - Nhà hát Nghệ thuật truyền thống Cung đình Huế chia sẻ: “Tâm nguyện của chúng tôi khi tổ chức chương trình “Tuồng Huế ngàn xưa âm vọng” vừa để tri ân các bậc tiền bối đi trước, khơi dậy lòng yêu nghề của anh chị em nghệ sĩ vừa giới thiệu, quảng bá nghệ thuật sân khấu đang vắng bóng khán giả, trong đó có sân khấu tuồng. Việc giới thiệu mặt nạ, biểu diễn các trích đoạn tuồng là cách để giới thiệu đến du khách hiểu hơn về loại hình nghệ thuật này. Không có dịp quảng bá nào bằng dịp Festival Huế. Hy vọng, chương trình là một hoạt động đường phố góp phần cho Festival Huế có thêm những kịch mục mới lạ, sôi động hơn góp phần quảng bá hình ảnh di sản văn hóa Cố đô Huế tới đông đảo du khách trong và ngoài nước”.
Ngoài các đề tài nghiên cứu khoa học, những giá trị văn hóa sân khấu đặc sắc của Tuồng Huế cũng đang được các nghệ sĩ Nhà hát Nghệ thuật Truyền thống Cung đình Huế biểu diễn thường xuyên tại Nhà hát Duyệt Thị Đường trong Đại Nội - nhà hát lâu đời nhất của Việt Nam nhằm phục vụ khách du lịch trong và ngoài nước với mỗi ngày 2 suất diễn. Và đây là cách vừa gìn giữ vừa giới thiệu một cách trực quan về những giá trị độc đáo của Tuồng Huế đến du khách và những ai quan tâm muốn tìm hiểu.
Thừa Thiên Huế Sẽ lập hồ sơ đệ trình UNESCO công nhận Tuồng Cung đình Huế là di sản thế giới.
Cố đô Huế là đất văn hiến, người Huế biết giữ gìn các giá trị truyền thống và đó là lợi thế cho tuồng cung đình Huế phục hồi và phát huy vốn cổ. Nếu tuồng cung đình Huế được sự quan tâm nhiều hơn nữa của Nhà nước thì trong tương lai không xa, loại hình nghệ thuật này sẽ phục hồi và Huế sẽ trở thành một trong những trung tâm tuồng truyền thống của cả nước. Thừa Thiên Huế Sẽ lập hồ sơ đệ trình UNESCO công nhận Tuồng Cung đình Huế là di sản thế giới./..
Hoàng Oanh
