Rau Ranh ốc Đá: Đặc sản của đồng bào Kor (Quảng Ngãi)

Tự thuở xa xưa, trong cuộc sống đầy những khó khăn vất vả, đồng bào Kor ở Trà Bồng, Tây Trà (vùng núi Tây Bắc tỉnh Quảng Ngãi), đã phát hiện ra trong xứ sở này có một thứ sản vật có thể làm nguồn thực phẩm hằng ngày của mình. Đó là rau ranh mọc ở khắp trong rừng. Đó là ốc đá ở khe suối, sông sâu. Rau ranh ốc đá quen thuộc trong bữa ăn hằng ngày của người Kor như rau muống mắm cà của người miền xuôi. Rau ranh thường được nấu với ốc đá nên thường được ghép làm một như một câu ngạn ngữ.

Rau ranh và ốc đá có khắp núi rừng, tất nhiên có nơi nhiều, nơi ít. Rau ranh và ốc đá có quanh năm, nhưng thường có chủ yếu là về mùa nắng. Có thể hái được rau ranh về mùa mưa, nhưng khi hái rau dễ bị ngứa, rát. Ốc đá thì thường nổi lên về mùa nắng, mùa mưa ốc lặn sâu dưới đáy sông suối, khó bắt. Đi hái rau ranh khá đơn giản, chỉ mang theo gùi và ngắt những ngọn rau non mang về. Bắt ốc đá cũng vậy, thường từ khoảng trưa đến xế chiều, ốc nổi lên ăn trên đá, người đi bắt chỉ việc nhặt, lượm. Cũng có khi phải mò vào các khe đá hoặc lặn xuống lòng sông để bắt.

Rau ranh có thể nấu canh mà không dùng đến ốc đá. Đơn giản người ta ngắt rau, bỏ vào nồi nước, nấu sôi, nêm một ít muối là thành canh ngọt. Nếu có ốc đá, thì người ta gõ bể đít ốc, rửa sạch, cho vào nồi nước, nấu sôi khá lâu ốc mới chín. Ốc chín mới bắt đầu cho rau ranh vào. Rau ranh vừa chín là được. Sở dĩ rau ranh ốc đá tương tự như món rau muống mắm cà của người Việt không chỉ do là món ăn quen thuộc của nhà nhà, mà còn do nó ăn hoài vẫn không ớn. Xưa kia ốc đá chỉ dùng nấu canh với rau ranh, về sau này mới xuất hiện kiểu luộc ốc, xào ốc để nhấm rượu.

Xưa kia món rau ranh ốc đá được coi là món của nhà nghèo. Nay không hẳn vậy. Dọc tỉnh lộ phía đông thị trấn Trà Xuân, huyện Trà Bồng hiện giờ bỗng xuất hiện những người ngồi ven đường chuyên bán rau ranh ốc đá cho khách đi đường xa, nhất là khách từ tỉnh lỵ Quảng Ngãi. Mỗi lon ốc chỉ khoảng 2.500đ, lọn rau ranh khoảng 1.000đ. Một món không quá đắt và cũng không quá rẻ, mà lại có hương vị riêng.