Ché rượu cần trong đời sống của người Xơ Đăng, Quảng Nam
Có thể tạo ra hương vị đặc biệt theo sở thích của mình. Song có một điều kiêng cữ mà ai cũng phải tuân theo là phải giữ cho thân thể sạch sẽ, trong thời gian làm men hay ủ rượu.
Rượu cần là sản vật, lễ vật có mặt ở mọi lúc, mọi nơi trong đời sống sinh hoạt hằng ngày, trong các dịp lễ hội truyền thống của cộng đồng như: Lễ cúng Yàng, lễ làm nhà rông mới, lễ tang ma, lễ cúng bến nước; lễ ăn mừng lúa mới, đám cưới... và đặc biệt rượu cần luôn có mặt vào dịp Tết nguyên đán cổ truyền.
Được biết, người Xơ Ðăng đến tuổi trưởng thành đều biết làm men rượu cần và men rượu của người Xơ Ðăng chỉ được làm duy nhất vào một ngày trong năm. Quy trình làm rượu cũng không khó lắm, nguyên liệu gồm có gạo nếp, củ, quả, vỏ cây rừng.
Rượu cần ngon nhất là gạo nếp, sau đó mới đến gạo, sắn... Ðể có được rượu cần ngon, người ta chọn loại nếp đặc chủng, ngon nhất là gạo nếp than huyết nấu thành xôi, để nguội, giã men nhỏ rắc men lên rồi ủ khoảng độ vài ba ngày để dậy mựi thơm.
Khi cơm nếp lên men, trong ché được lót sẵn một lớp trấu, cho men nếp vào ché, đổ một lớp trấu lên trên. Nếu không có gạo nếp thì dùng sắn để làm rượu cần.
Cách thức làm rượu cần bằng sắn cũng giống như cách làm rượu bằng gạo nếp trên, nhưng rượu cần làm bằng sắn không ngon bằng gạo nếp và thời gian để không được lâu.
Công việc làm rượu đến đây là hoàn tất. Miệng ché được đậy kín bằng lá chuối để khỏi mất mùi. Rượu cần được đem chôn hoặc cất kín trong góc nhà sàn, khoảng ba tháng trở lên hoặc càng để lâu thì rượu cần càng ngon. Khi uống người ta chế nước sạch vào ché (chế trước khi uống khoảng 7 đến 10 giờ để rượu nó được ngấm đều).
Nước uống rượu phải là thứ nước suối ban mai giữa rừng. Cần uống rượu làm bằng cây trúc hoặc cây nứa nhỏ. Trước khi uống, chủ lễ đọc lời khẩn xin Yàng để mọi người được uống rượu.
Người Xơ Ðăng uống rượu cần không phải do ngẫu hứng mà đều gắn với nghi thức, nghi lễ nhất định.
Tùy theo từng nghi lễ cụ thể mà cách dâng rượu có phần khác nhau, nhưng mục đích bao giờ cũng mong muốn đạt được ba ý chính: thông báo, dâng mời và cầu xin.
Trong các dịp lễ hội truyền thống của cộng đồng, người Xơ Ðăng thường dùng ché rượu chỉ có một cần. Các già làng giải thích: "Mọi người cùng chung sống trong một Plei (làng), cùng uống chung giọt nước, cùng sống chết có nhau nên phải uống chung một cần thì mới đoàn kết và thương yêu nhau hơn".
Ðối với khách, người Xơ Ðăng càng quý trọng và đề cao, khi được tiếp rượu cần, khách phải biết mời già làng và người cao tuổi dùng trước, sau đó xin phép mọi người rồi mới uống.
Khi men rượu đó thấm tiếng cồng như vang xa hơn. Gái trai qua cuộc vui mà nên duyên chồng vợ.
Ðêm hội say nồng, lúc này chỉ có trời đất, cỏ cây chứng kiến hết được hơi thở cuộc sống của cộng đồng người Xơ Ðăng trên vùng Trường Sơn - Tây Nguyên bao la và rộng lớn này với men rượu tình người hòa quyện...
Có dịp đến các bản làng của cộng đồng người Xơ Ðăng vùng Trà My, tỉnh Quảng Nam vào các dịp lễ hội truyền thống, bạn sẽ được thưởng thức rượu cần, đi kèm với những món ăn dân dã như: cá, thịt khô, thịt chuột, heo rừng, cheo và nhiều thứ thịt rừng khác... mang đậm hương rừng của người Xơ Ðăng.
