Mảnh đất này không chỉ nổi tiếng bởi có thứ gạo đặc sản Séng Cù thơm ngon mà còn được du khách bốn phương nhắc tới vì sở hữu quần thể hang động liên hoàn được xếp hạng Di tích lịch sử - văn hóa cấp Quốc gia năm 1999. Trải qua bao năm tháng "ngủ say" trong lòng núi, khi tiềm năng du lịch được khai thác cũng là lúc "nàng tiên núi bừng tỉnh", phô ra vẻ đẹp lộng lẫy, kỳ ảo say đắm lòng người.

Động tiên trong lòng núi

Tuy đã được ngắm vẻ đẹp của hang động Mường Vi qua ảnh nhiều lần, nhưng đây là lần đầu tiên tôi và một số người bạn được trực tiếp tham gia vào một cuộc hành trình khám phá động tiên. Từ thành phố Lào Cai ngược hướng Tây Bắc khoảng 20 km, qua thị trấn Bát Xát, đến xã Bản Vược rẽ trái chưa đầy chục km, chúng tôi đặt chân tới đất Mường Vi. Với địa hình giống như một lòng chảo được bao bọc xung quanh bởi những dãy núi đá vôi hùng vĩ, Mường Vi từ nhiều đời nay là địa bàn cư trú của đồng bào dân tộc Giáy và một số dân tộc khác.

Truyền thuyết kể lại, Mường Vi trước kia còn gọi là Mường Tiên. Vì thấy nơi đây phong cảnh núi non hùng vĩ, thơ mộng, nên các vị tiên trên trời thường bay xuống dạo chơi, ngắm cảnh và ở lại trong động. Hàng ngày, tiên dạy cho nhân dân biết khai khẩn ruộng nương, trồng lúa, trồng ngô. Nhờ đó mà bây giờ Mường Vi mới có thứ gạo Séng Cù thơm ngon nức tiếng. Mỗi khi làng bản có lễ hội, đám cưới, đám hỏi… các vị tiên nhà trời còn cho nhân dân mượn bát đũa, đồ dùng để tổ chức vui vẻ, linh đình. Nhưng do lòng tham và sự không trung thực của một số người mà tiên nổi giận, biến tất cả những đồ đạc, bát đũa, mâm xôi… thành đá, tạo nên quần thể hang động như hôm nay vẫn thấy.

Điểm đầu tiên chúng tôi khám phá trong quần thể hang, động Mường Vi là hang Ná Rin và Ná Rim, hay còn gọi là động Thủy Tiên nằm ở chân núi Cô Tiên. Cửa động nhỏ chỉ vừa một người chui, nhưng vào sâu bên trong một chút, bạn sẽ vô cùng bất ngờ bởi lòng động trở nên thoáng rộng và hiện ra muôn vàn thạch nhũ đẹp mê hồn. Nếu chỉ đứng ở ngoài nhìn thì chẳng ai ngờ ngay trong lòng núi này lại có một mê cung diễm lệ đến vậy. Ngược dòng suối trong vắt, nước mát lạnh róc rách chảy từ lòng động ra, chúng tôi bật đèn pin tiến vào sâu hơn. Hai bên vách động là những thạch nhũ đủ màu sắc chảy xuống muôn hình vạn trạng. Chỗ này là tấm rèm nhung mềm mại, chỗ kia là chiếc bàn đá nhẵn bóng; chỗ khác lại là tua nhũ óng ánh thủy tinh hay dàn đàn đá tự nhiên mà lấy hòn đá nhỏ gõ vào nghe phát những âm thanh rất hay… Nếu ngước mắt nhìn lên trần động, bạn sẽ vô cùng thích thú bởi được chiêm ngưỡng hàng trăm chiếc đèn chùm lớn nhỏ và nhũ đá óng ánh rủ xuống đẹp như mê cung. Từ chóp những thạch nhũ đã được hình thành từ triệu năm trước, từng giọt nước trong suốt, mát lạnh chắt từ lòng đá mẹ cần mẫn nhỏ xuống hòa vào dòng suối. Cùng với nhũ đá, những thác nước lớn nhỏ, cồn cát mịn hay dải sỏi trong suốt trải dọc theo suối trong lòng hang làm tôn thêm vẻ diễm lệ của động. Có chỗ, lòng động cao đến chục mét, rộng như một tòa nhà lớn, xung quanh được tạc bằng phù điêu, tạo thành bức họa thạch kiệt tác của tự nhiên…

Bên cạnh động Thủy Tiên, quần thể hang động Mường Vi còn có nhiều hang động khác đẹp và hấp dẫn không kém. Hang Pạc Cám - theo như các nhà khảo cổ học - còn chứa đựng nhiều dấu ấn của người xưa đến nay chưa khám phá hết được những bí ẩn. Động Cám Rúm, hay còn gọi là hang Gió vì lúc nào lòng động cũng hun hút gió, phía trong có nhiều nhũ đá hình ruộng bậc thang, có buồng nơi các cô tiên ngủ xung quanh là rèm đá óng ánh;  động Cám Rang có cổng trời bằng đá, có những mâm ngũ quả đá đẹp như chốn tiên cảnh; động Cám Tẳm, tương truyền trong dân gian xưa là kho nông cụ, đồ dùng của các nàng tiên nay đã hóa đá…

Du lịch khám phá quần thể hang, động Mường Vi đem lại cho du khách nhiều điều thú vị. Cũng phải nói thêm rằng, từ trước tới nay, ngoài các nhà thám hiểm, có lẽ chưa ai biết hết các ngóc ngách và đi hết chiều sâu của động trong lòng núi Cô Tiên…

Cần được bảo vệ, khai thác và sử dụng hiệu quả

Quần thể hang, động Mường Vi với các giá trị khảo cổ học, lịch sử, văn hóa, tâm linh hay du lịch… là tài sản vô giá mà thiên nhiên đã ban tặng cho con người nơi mảnh đất này. Năm 1999, quần thể hang động Mường Vi được Bộ Văn hóa công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp Quốc gia. Khi đó, các hang, động trong quần thể được đầu tư xây dựng đường vào, lắp đặt cửa bảo vệ, hệ thống điện vào sâu trong lòng hang, nên đã thu hút rất đông du khách tới tham quan. Một vài năm trở lại đây, lượng khách đến với động Mường Vi thưa vắng dần vì nhiều lý do, trong đó chủ yếu là vấn đề giao thông. Tuyến đường từ Bản Vược tới Mường Vi bị xuống cấp nghiêm trọng, các phương tiện đi lại vô cùng khó khăn khiến nhiều người muốn tới chiêm ngưỡng vẻ đẹp hang động cũng đành ngậm ngùi luyến tiếc chuyển sang các tuyến, điểm du lịch khác…

Tới tham quan hang động, du khách rất thích thú trước vẻ đẹp như mê cung của quần thể hang động. Thế nhưng, sau ấn tượng đẹp đó thì vẫn còn ít nhiều lời phàn nàn và những điều băn khoăn khi chứng kiến thực trạng động Mường Vi hiện nay. Nhiều người thắc mắc là không hiểu tại sao một Di tích lịch sử - văn hóa cấp Quốc gia mà lối vào tuy được rải đá, nhưng cỏ cây mọc chen nhau um tùm không có ai dọn dẹp. Cửa hang trước kia luôn được khóa bảo vệ an toàn thì nay đã bị hỏng và bỏ không cho mọi người vào hang tự do. Trong lòng hang, nhiều nhũ đá ở các vị trí cao, thấp đã bị khách du lịch vô ý thức đập vỡ hoặc lấy mang về làm tài sản riêng. Toàn bộ hệ thống điện trong hang trước đây đầu tư rất tốn kém, khi bật lên làm cho hang động sáng đẹp lung linh kỳ ảo muôn màu thì nay đã bị vỡ, hư hỏng hết. Chính vì thế, quần thể hang động có một không hai của Lào Cai sau khi được công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp Quốc gia không bao lâu lại bị rơi vào quên lãng.

Tìm hiểu thêm, được biết hiện nay Bát Xát đang tích cực thực hiện đề án phát triển du lịch nhằm khai thác những tiềm năng, thế mạnh về du lịch của địa phương. Trong đó, xã Mường Vi nói chung, hang động Mường Vi nói riêng trở thành một điểm hấp dẫn trong một số tuyến du lịch thử nghiệm. Du khách bốn phương và nhân dân đang trông đợi hành động thiết thực từ phía các ngành chức năng và chính quyền địa phương để lấy lại danh tiếng cũng như vẻ đẹp cho quần thể hang động nổi tiếng này.

Quần thể hang, động Mường Vi là tài sản vô giá của quốc gia cần được giữ gìn, bảo vệ, khai thác và sử dụng hiệu quả. Hy vọng trong tương lai không xa, khu Di tích lịch sử - văn hóa này được đầu tư xây dựng đẹp hơn sẽ lại có rất đông du khách trong và ngoài nước tới tham quan. Du lịch khám phá động Mường Vi sẽ góp phần quảng bá hình ảnh đẹp của Bát Xát, Lào Cai tới khắp nơi và góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội của địa phương phát triển mạnh hơn.