Lên Trường Sơn thưởng thức Zrúa
Cùng với các lễ hội, ẩm thực truyền thống của người Cơ Tu rất đa dạng, phong phú như các món nướng, lam, xông khói… từ thịt, cá, củ… Đặc biệt, món Zrúa là món thịt heo muối chua rất thơm ngon với hương vị đặc trưng trên núi rừng Trường Sơn.
Già làng Bríu Ngà (51 tuổi) ở thôn Aliêng, xã Ating (Đông Giang Quảng Nam) cho hay, người Cơ Tu sinh sống lâu đời trên dãy Trường Sơn có một nền văn hóa ẩm thực độc đáo. Họ biết làm nhiều món truyền thống để ăn trong gia đình, đãi họ hàng, khách quý... nhất là trong dịp Tết đến xuân về. Những món ăn từ thịt heo của người Cơ Tu rất đa dạng, phong phú như: Thịt heo nướng nguyên con, thịt heo nướng mọi, thịt heo xông khói, thịt heo nướng ống tre... Mỗi món ăn có nét đặc trưng riêng, nhưng đều chứa đựng hương vị của núi rừng Trường Sơn.
Về món Zrúa, người Cơ Tu đã có bí quyết muối chua thịt heo để lâu ngày mà vẫn không mất màu, mùi vị vẫn tươi ngon. “Tuy là món ăn dân dã, thịt heo muối chua của người Cơ Tu được chế biến khá đơn giản, với những gia vị có sẵn trong vườn nhà như quế, tiêu rừng (amất), riềng núi (prí), cơm hoặc thính bắp và muối. Khi xuân đến Tết về, đồng bào phơi khô, giã nhỏ các loại gia vị trên, ướp với thịt heo cùng rượu nếp than trước khi tiến hành muối chua.
Thịt heo có thể xắt nhỏ hoặc xắt khổ lớn (dài 20 phân, ngang 3 phân), sau đó cho vào hũ lớn hoặc ché, cách mỗi lớp thịt, rải một lớp gạo rang hay xôi hấp (avị đhoóh) hoặc cơm tẻ. Công đoạn cuối cùng là ủ kín, gác trên giàn bếp, khoảng 7 - 10 ngày sau thì dùng được. Có nhà còn nén thịt ướp vào các ống lồ ô, tre..., sau đó đậy kỹ bằng lá chuối và tiếp tục cho vào ống có lớp tro dày khoảng 10 cm, rồi đậy lần hai bằng các loại lá: pờ vân (môn thục), lá cọ, lá chuối... Cuối cùng, để ống nơi thoáng mát…”, Già làng Đinh Văn Bớt (68 tuổi, trú thôn Tà Lâu, xã Ba, H. Đông Giang, tỉnh Quảng Nam) tiết lộ cách thức.
Thịt heo muối chua nơi phần thịt có màu hồng rất đẹp, có thể ăn ngay hoặc nấu, nướng, hấp... tùy sở thích.
Điều ngạc nhiên khi thưởng thức món ăn độc đáo này là: tuy thịt để lâu ngày nhưng không mất màu, mùi vị rất tươi ngon. Món Zrúa rất đặc trưng bởi vị cay của ớt và riềng, vị thơm của quế, đặc biệt là vị chua nhẹ của thịt heo lên men hòa lẫn vị mặn của muối, nên khi ăn, thịt giòn, ngọt và có vị chua nhẹ rất kích thích vị giác và ăn không ngán. Người Cơ Tu thích ăn món Zrúa nướng, kèm với những loại rau rừng ăn với cơm, xôi hoặc bánh sừng trâu (acuốt).
Cư dân nơi đây còn dùng Zrúa chế biến các món nướng hoặc nấu với sắn, gạo, bắp, các loại rau rừng như cải tàu bay, búp chuối… Khi nướng thịt, người Cơ Tu nướng bình thường trên lửa than, sau khi chín đem ra xé trộn với các loại rau thơm, tiêu rừng (amất) nhắm với rượu Tà vạt, Trđin hoặc rượu cần rất thơm ngon, thú vị với hương vị đặc trưng.
Già làng Bhriu Ngà tâm sự: “Mặc dù là món để dành ăn dần, có vẻ bình dị, dân dã, nhưng món Zrúa cũng là món ăn truyền thống của đồng bào Cơ Tu, bắt nguồn từ nhu cầu thực phẩm để đãi khách khi có sự thăm viếng giữa các thông, sui gia, người thân, bàn bè… diễn ra sau Tết khá đông cùng với việc dự trữ thực phẩm dùng trong gia đình rất lớn lúc đầu năm mới, khi họ chưa được vào rừng “hái lượm”do luật tục “giữ rừng” của đồng bào Cơ Tu quy định rất khắt khe nhằm giữ rừng được trường tồn mãi mãi…”.
Ngày nay, khi giao lưu văn hóa giữa các dân tộc, vùng miền ngày một phát triển, món Zrúa không chỉ bó hẹp trong bữa ăn gia đình của người Cơ Tu mà trở thành món ăn “đặc sản” vùng cao phục vụ nhu cầu tìm tòi, khám phá các vùng đất hoang sơ của du khách trên núi rừng Trường Sơn hoang dã./.
