Tục cúng đầy tháng, đặt tên cho trẻ ở Sóc Trăng
Cúng mừng đầy tháng, đặt tên cho bé
Ở miền quê Sóc Trăng người ta không tổ chức nghi lễ rình rang mà chỉ nấu nồi chè rồi dọn lên bàn thờ cúng trình Từ đường, tiên tổ (tất nhiên cũng dọn cúng trên cả các bàn thờ Phật, thông Thiên, Thổ thần, Thổ địa, …), cùng với hoa, nước trà,… Vái cúng xong, đợi nhang cháy tàn nửa cây là dọn chè ra để người nhà cùng ăn. Do tổ chức đơn giản nên khách mời chỉ là bà con thân tình nội ngoại của đứa bé mà thôi.
Dân gian đặt tên con rất đa dạng, mỗi đứa trẻ vùng đất thường được có một tên đầy đủ (cả họ, cả chữ lót – tức tên đệm), họ thì láy theo họ cha, chữ lót thì thích gì đặt nấy (không giống như các chi trong họ tộc ngoài một số vùng miền Bắc Bộ), ví dụ: Nguyễn Văn Thanh, nếu thấy không hay chưa “kêu” thì gọi Nguyễn Hoài Thanh cũng được, ngoài ra còn có thể có một cái tên khác để kêu hàng ngày. Ví dụ: thằng Cu, thằng Nhóc, Heo Con, Cún con, …Tên để gọi hàng ngày thường là tên các con vật, đồ vật, nghe thì xấu nhưng ẩn chứa nét “dễ thương” do nội hàm của tên gọi mang đến.
Người Tây Nam bộ nói chung và người Sóc Trăng nói riêng đứa con đầu lòng lúc nào cũng là thứ hai (không có cả), vấn đề này theo tìm hiểu của chúng tôi có hai giải thuyết được đưa ra: một là, người ta cho rằng dân gian Tây Nam Bộ kiêng húy Cả (hoàng thái tử của vua Gia Long, ngày ngài còn tẩu quốc lánh nạn Tây Sơn), hai là người ta tin rằng đứa con cả là đứa con trong tưởng tượng, nó đã đi khỏi nhà làm thảo khấu từ trước khi có các em nó, (có lẽ tin như vậy để các đứa con thực sự sau dễ nuôi chăng?).
Ngày đứa con này trở về cướp hòm vàng thì gặp ngay quan tài cha (hoặc mẹ) nó, điều này gắn liền với chuyện Nhưng quan phá quàng trong phần lễ tang của người Việt (chúng tôi sẽ đề cập vào dịp khác). Từ đó, dân gian thường đặt tên con theo thứ: ví dụ con Hai, thằng Ba, con Tư, con Năm, thằng Út, …Đặt theo năm sinh: Hai Sửu, Ba Mẹo, Năm Thìn, Bảy Hợi, …
Đám đầy tháng
Khi đứa trẻ được 30 ngày cha mẹ, ông bà sẽ tổ chức cúng đầy tháng cho bé, theo quan niệm gái sụt hai, trai trồi một nghĩa là từ ngày sanh cộng thêm một ngày nữa là ngày đầy tháng của bé trai, còn bé gái nói là đầy tháng nhưng thực ra chỉ mới … 28 ngày.
Trước một ngày tới đám, hai bên nội ngoại tập trung lại chuẩn bị nấu chè, xôi làm vài ba con vịt, gà để cúng đầy tháng. Nếu là bé trai thì nấu chè đậu trắng, bé gái thì nấu chè trôi nước (theo quan niệm dân gian như vậy bé mới … có duyên, vừa trắng vừa tròn – như Hồ Xuân Hương đã bày tỏ trong bài thơ Bánh trôi nước chăng?)
Sáng ngày được chọn cúng đấy tháng cho bé, ngoài việc chuẩn bị món ăn, thức uống dùng để chiêu đãi khách, cha mẹ cháu còn chuẩn bị mâm lễ vật cúng kính 12 Mụ bà:
Mâm cúng gồm 12 chén chè, 3 tô chè, 3 đĩa xôi. Mâm cúng kính 3 Đức ông: Thánh sư, Tổ sư và Tiên sư có chức năng truyền dạy nghề nghiệp (không phải 13 đức thầy), gồm con vịt tréo cánh được luộc chín, trên miệng vịt thường được vắt một bông dại (bông giấy, bông bụp, …), 3 chén cháo và 1 tô cháo, bình bông, mấy hình “con cọp” trên giấy, (sau khi khi cúng vái xong, hình cọp được đem dán ngay cửa buồng của bé, ...
Sau nghi thức cúng kính là nghi thức khai hoa còn gọi là "bắt miếng". Đứa bé được đặt ngay trên bàn giữa, chủ lễ rót trà thấp hương xin phép bắt miếng. Xong, bồng đứa trẻ một tay, tay kia cầm một nhánh hoa điệp (có thể hoa khác) vừa quơ qua, quơ lại trên miệng cháu bé vừa dạy những lời tốt đẹp như sau:
Thử đoán hậu vận cho trẻ
Mở miệng ra cho có bông, có hoa/ Mở miệng ra cho kẻ thương, người nhớ/ Mở miệng ra cho có bạc, có tiền/ Mở miệng ra cho xóm giềng quý mến, ...
Lễ cúng vừa diễn ra thì mẹ của bé ẵm cháu ra để một người nào đó trong thân tộc, khéo tay dùng kéo hớt sạch tóc, chỉ chừa một chỏm trên đỉnh đầu (gọi là cắt tóc máu). Nghi thức này nhằm để cho tóc bé sau đó mọc mau hơn, dày hơn, và hoàn toàn “sạch sẽ”, xua đi sự yếu ớt, đem lại sự mạnh mẽ hơn.
Tiếp sau là lời chúc mừng và tặng quà hoặc tiền lì xì của khách mời, của dòng họ bà con cho cháu bé và gia đình nhân ngày cháu tròn một tháng tuổi.
Lễ xong, mọi người cùng ăn chè, nhâm nhi vài ba chung rượu đế chia vui cùng cha mẹ của cháu bé.
Cúng thôi nôi
Đứa trẻ tròn tuổi người ta sẽ tổ chức “ăn thôi nôi”. Từ thôi trong dân gian có nghĩa là dừng lại, bỏ đi và từ nôi là cái nôi, cái giường nhỏ để đong đưa trẻ chưa tròn năm, vì vậy cụm từ thôi nôi có nghĩa là bỏ cái nôi, không nằm trong giường nhỏ bé nữa mà chuyển sang nằm giường lớn. Đánh dấu một sự phát triển của bé.
Trong nhà, bày 3 mâm cúng gồm mâm cúng Thành hoàng bổn cảnh; mâm cúng cửu huyền thất tổ và mâm cúng ông bà quá vãng (bao nhiêu bàn thờ, bấy nhiêu mâm cúng). Lễ vật là những thức ăn chín phù hợp với tập quán mỗi địa phương. Kế bên (trên bộ ván hoặc bộ vạt) bày 12 chén chè, xôi; con vịt luộc chín với 3 chén cháo và 1 tộ cháo cúng 12 Mụ bà và 3 Đức ông.
Kết thúc lễ cúng người ta thực hiện nghi thức “đoán hậu vận” cháu bé bằng cách bày những vật dụng như: gương, lược, viết, tập sách, nắm xôi, tiền, kéo, con trâu bằng đất, ... trên cái mâm. Sau đó, đặt cháu bé ăn mặc bảnh bao ngồi trước mâm đó, đứa trẻ sẽ đưa tay tự chọn lựa các vật dụng. Vật nào được cháu chọn trước (cầm trước) dân gian tin tưởng đó là sự chọn lựa của cháu về nghề nghiệp tương lai cho mình.
Sau khi kết thúc nghi thức ấy, khách mời thực hiện nghi thức chúc mừng và lì xì cho cháu bé rồi cùng ăn, nhậu vui vẻ.
Việc tổ chức mừng cho đứa trẻ sinh ra hòa nhập với thế giới con người và sống khỏe mạnh sau 30 ngày thì còn gọi đầy tháng, hay tròn một năm đầu đời thì được gọi là thôi nôi và sau nầy cứ ba năm, người ta lại tổ chức lễ cúng lớn mừng cho trẻ (dân gian không thực hiện lễ sinh nhật hàng năm).
Các nghi lễ đầy tháng, thôi nôi, vừa thể hiện ước nguyện cho đứa trẻ ăn ngoan, chóng lớn, ngoan hiền, lễ phép, học giỏi, … vừa để mọi người mừng một thành viên chào đời và khẳng định sự có mặt của cháu bé trong cõi đời từ đó./.
