Độc đáo nghệ thuật tạo hình dân gian trên trang phục thổ cẩm phụ nữ Mông Hoa, Lào Cai
Người Mông Hoa - Hmongz lênhx (Mông lềnh) có dân số đông nhất ở huyện Si Ma Cai, Bắc Hà, Bát Xát, Bảo Yên và Mường Khương, nhưng ở Si Ma Cai và Bắc Hà, bản sắc văn hoá dân tộc Mông còn giữ truyền thống nguyên sơ, đặc sắc, tiêu biểu nhất. Ở Bắc Hà, người Mông hoa cư trú tập trung ở Bản Phố, Thải Giàng Phố, Bản Già, Lùng Cải. Đây là một cộng đồng dân tộc có tinh thần đoàn kết cao, có truyền thống văn hoá dân tộc đậm đà bản sắc, nổi bật là các giá trị văn hoá - nghệ thuật tạo hình dân gian thể hiện rõ nhất trên trang phục thổ cẩm phụ nữ Mông hoa. Bộ trang phục thổ cẩm của thiếu nữ Mông đẹp rực rỡ sắc màu, hoa văn tinh xảo, tạo ấn tượng sâu sắc, hấp dẫn khách du lịch chiêm ngưỡng, tìm hiểu chính là hình ảnh biểu tượng vẻ đẹp của con người vùng du lịch Bắc Hà quyến rũ.
Nghệ thuật tạo hình dân gian của người Mông hoa được lưu giữ, bảo tồn, phát huy và thể hiện rõ nét, ở vùng đồng bào Mông xã Bản Phố. Nó thể hiện ở hai mặt: trang phục và đồ dùng sinh hoạt. Trang phục cổ truyền của phụ nữ Mông hoa gồm khăn, áo xẻ ngực, váy, tấm vải che phía dưới trước váy, thắt lưng, xà cạp… Khăn của phụ nữ Mông hoa có hai loại, đó là loại hình chữ nhật khổ 65 x 40 cm thêu hoa văn trùm lên đầu, một loại khăn vành rộng quấn quanh đầu.
Tuy nhiên hiện nay do điều kiện kinh tế phát triển nên những chiếc khăn ngày xưa thường dùng hiện không còn thấy nữa, thay vào đó là khăn hình chữ nhật, sản xuất theo lối công nghiệp. Người phụ nữ Mông mặc áo, váy rộng, vì thế khi đội khăn to sẽ phù hợp và tạo ra sự cân đối hài hoà trên thân thể người phụ nữ.
Áo của người phụ nữ xẻ nách, cổ cao trên vai và ngực có nẹp thêm vải màu thêu in hoa văn hình xoắn ốc. Váy chủ yếu là dùng các màu đỏ, xanh đậm… trông thật nổi bật, rực rỡ. Thắt lưng là miếng vải rộng khoảng 7 - 8 cm và dài từ 80 - 120 cm, đoạn giữa thắt lưng được thêu các hoa văn, màu đẹp, quấn ngang bụng, tôn thêm vẻ đẹp của người phụ nữ, đồng thời cũng làm cho các thiếu nữ Mông có vóc dáng đẹp hơn. Phụ nữ Mông là tác giả của nghệ thuật tạo hình trên nền trang phục, vì cả cuộc đời họ đều gắn bó với công việc thêu, dệt vải và in hoa văn. Khi còn nhỏ, các thiếu nữ đã cùng mẹ học thêu, học in sáp ong lên váy. Người phụ nữ Mông kết hợp cả ba kỹ thuật: thêu, vẽ, chắp vải tạo nên những họa tiết trên nền y phục. Họ thêu hoa văn không cần mẫu, chỉ dùng để thêu thường là sợi tơ tằm vừa to vừa bền lại giữ được màu.
Đặc biệt, họ có cái nhìn khái quát, giàu óc tưởng tượng, hoàn toàn dựa vào trí nhớ để thêu hoa văn. Nhiều người khi thêu đã thuộc màu ưa thích, họ không cần nhìn màu, không cần nhìn mẫu mà vẫn thêu được những họa tiết theo ý muốn. Khi thêu, người phụ nữ thường tính toán tỷ mỉ từng đường kim mũi chỉ, kích thước trên toàn bộ hoa văn trong mảnh vải, vì thế khi dệt vải họ đã tính đến khả năng sắp xếp các họa tiết hoa văn. Kỹ thuật thêu hoa văn càng phức tạp, vì thêu ở mặt trái của sợi vải, nhưng hình mẫu lại nổi lên ở mặt phải, đòi hỏi người phụ nữ phải kiên trì, cẩn thận vì nếu sơ ý nhầm một mũi kim, mũi thêu sẽ bị sai lệch. Phụ nữ Mông còn dùng kỹ thuật in sáp, công cụ dùng vẽ mẫu in sáp là bút vẽ được làm bằng đồng, có nhiều loại dùng vẽ theo các đường có kích thước khác nhau. Khi vẽ xong đem vải đã in sáp ong nhuộm chàm, sau nhiều lần ngâm, nhuộm, vải đã có màu sẫm thì đem nhúng vào nước sôi, sáp ong sẽ chảy ra để lại những hoa văn màu xanh lơ… Hoạ tiết hoa văn trên nền trang phục Mông chủ yếu là các hoa văn hình học. Đó là những đường ngang, viền đậm dài hoặc gẫy góc, tạo ra các khối hình vuông, chữ nhật, hình thoi… Những họa tiết trên trang phục thường mang tính chất ước lệ. Ở Bản Phố, phụ nữ thường trang trí các hình hoa văn là hình cong sừng trâu, con vật dùng trong lễ hiến tế người chết.
Đặc biệt trong một số mũ của em gái có thêu hình xoắn ốc nhưng thực ra đó chính là mô típ chữ "S" nằm ngang. Bảng màu của người Mông thực ra không nhiều, chủ yếu xuất hiện 5 loại màu, đó là: vàng sẫm, đen, đỏ, vàng, xanh lơ. Để tạo nền màu chàm sẫm, người phụ nữ Mông phải tiến hành nhiều khâu, người Mông ở Bản Phố ngay từ khâu dệt vải xong họ đã phải nấu trong tro bếp cho thật trắng và phơi trên phiến đá phẳng, lấy vồ gỗ đập để vải bóng mịn. Ngoài ra, sau khi nhuộm chàm, váy áo còn được ngâm vào nước có pha lòng trắng trứng để cho mặt vải bóng loáng lên, tươi tắn, màu đỏ trước đây được nhuộm từ một loại cây hoặc một loại thuốc có màu đỏ, ngày nay trên thị trường có nhiều loại vải nên người dân mua vải công nghiệp là chủ yếu.
Nhìn chung màu sắc nổi bật trong trang phục của người Mông ở Bản Phố là màu đỏ làm chủ đạo, phối hợp màu vàng và màu trắng nhằm đối chọi với nền chàm tạo nên sắc rực rỡ. Về giá trị tinh thần, thì nghệ thuật tạo hình dân gian mà tiêu biểu nhất là nghệ thuật tạo hình dân gian trên trang phục của phụ nữ Mông, phản ánh bản chất tốt bụng, hiếu khách, trung thực, thẳng thắn, bản lĩnh, vừa mạnh mẽ, vừa giàu tình cảm; phóng khoáng, vô tư chống chọi với sự khắc nghiệt của thiên nhiên trên vùng cao. Không chỉ vậy, nghệ thuật tạo hình dân gian trên trang phục thổ cẩm đã thể hiện sự cần cù, chăm chỉ, đôi bàn tay khéo léo, trí tưởng tượng phong phú của người phụ nữ Mông. Nó đã phản ánh được những giá trị văn hoá, giá trị thẩm mỹ, góp phần tạo thêm sự phong phú, đa dạng trong đời sống văn hoá, tinh thần của người Mông hoa Bản Phố nói riêng và Bắc Hà, Lào Cai nói chung.
Muốn được chiêm ngưỡng, tìm hiểu nghệ thuật tạo hình dân gian trên trang phục thổ cẩm phụ nữ Mông hoa, mời bạn đến với Bắc Hà, tới xã Bản Phố thăm làng nghề dệt thổ cẩm, đi chơi chợ văn hoá, thăm khu hàng thổ cẩm rực rỡ sắc màu. đến bất kỳ điểm du lịch nào của Bắc Hà, sẽ gặp hình ảnh phụ nữ Mông xinh đẹp, trẻ trung trong trang phục thổ cẩm, bạn sẽ có thêm những ấn tượng sâu đậm về đất và người Bắc Hà, (Lào Cai).
