Ấm nồng làn điệu dân ca người Co
Theo truyền thống, clu chỉ được người Co sử dụng trong nghi thức cúng tế là chính. Làn điệu clu mang dáng dấp của một bài văn tế thể hiện tấm lòng thành của gia đình đối với tổ tiên, ông bà, cha mẹ những người đã khuất.
Nội dung clu, ngoài ý nghĩa mời gọi tổ tiên, ông bà, cha mẹ, ma tốt về chứng giám cho lòng thành của con cháu, còn thể hiện sự cầu khẩn thần linh hoặc người đã khuất bỏ qua những sai sót, lỗi lầm của người còn sống phù hộ cho cá nhân, gia đình, cộng đồng được khỏe mạnh, an lành trong cuộc sống. Trong mâm cỗ cúng trong nhà, bên mâm để đầu heo, gà, các già làng ngồi quanh để hát clu, tốp múa kađấu vẫn diễn bình thường.
Đối với lễ hội đâm trâu huê, từ khi người Co bắt đầu nấu rượu làm bánh, người ta đem trâu vào cột ở cây nêu để chuẩn bị cho lễ đâm trâu và cả trong lúc đâm trâu thì một nhóm già làng từ hai đến sáu người vẫn hát clu. Có thể nói, clu là một loại hình hát kể về những câu chuyện, những bài học quý, những nghĩa cử tốt đẹp của ông bà, cha mẹ, những người đã khuất nhằm giáo dục con người làm những điều thiện và tốt đẹp trong cuộc sống.
Người Co còn có hình thức hát đối đáp gọi là a giới gần giống như hát hò khoan của người Kinh, giống hát lý của người Cơtu. Đây là loại hình hát ứng đáp tại chỗ với nội dung thường là động viên nhau trong lao động và sản xuất, dạm hỏi vợ chồng… Thông gia hát đối đáp với nhau để thăm hỏi sức khỏe công việc đồng áng nương rẫy... Thường chỉ có nam giới tham gia hát a giới, đôi khi cuộc hát đối đáp kéo dài cả đêm tới tận gà gáy mới tan cuộc. Người hát phải ứng khẩu, diễn đạt tốt những lời hay ý đẹp. A giới là điệu hát gần giống với clu nhưng mạnh mẽ và thường ngắn gọn hơn trong ca từ, còn clu thì nhẹ nhàng hơn, tiếng đệm kéo dài và ca từ thì dài hơn.
Nếu như làn điệu clu được sử dụng trong các lễ cúng thì làn điệu xadru được sử dụng trong cuộc sống hằng ngày. Cả nam và nữ đều có thể hát xadru trong dịp làng tổ chức lễ hội truyền thống, họ cùng hát chung cả nóc với phần đệm của các nhạc cụ truyền thống như: đàn vơ ró, kèn a máp, kèn ra ngoái... Nội dung xadru trước đây thường nói về lao động sản xuất, ngày nay chủ yếu ca ngợi Đảng, Bác Hồ, Nhà nước với những đường lối đúng đắn giúp đồng bào thoát cảnh đói nghèo, ca ngợi cuộc sống chan hòa tình cảm và những việc làm tốt đẹp; đồng thời cũng phê phán những suy nghĩ, những thói hư tật xấu, những việc làm không tốt của một số bộ phận hoặc cá nhân người Co...
Khác với a giới, hát aly là hình thức hát đối đáp giữa nam và nữ (cũng có trường hợp nam hát với nam, nữ hát với nữ nhưng rất ít phổ biến). Thường nội dung hát aly đề cập đến tình yêu đôi lứa. Nam nữ gặp nhau, hát đối đáp bằng những lời hát "bóng gió" văn hoa. Đã có rất nhiều đôi nam nữ Co nên duyên chồng vợ qua những lần gặp gỡ giao lưu trong những ngày hội hát aly. Khi hát aly, nam sẽ là người hát trước, sau đó nữ hát đối đáp lại. Nhìn chung giai điệu aly cũng giống như a giới nhưng ca từ trong sáng và mạch lạc hơn.
Trong các dịp lễ hội truyền thống, bà con người Co hát những làn điệu dân ca của dân tộc mình giữa không gian bao la của núi rừng đại ngàn. Những làn điệu dân ca thân thiết ấy thấm vào họ như máu thịt tự thuở nào. Cho đến hôm nay, những âm hưởng đó vẫn được đồng bào Co bảo tồn, gìn giữ gần như nguyên vẹn.
