Viếng thăm mộ Bác sĩ Yersin ở Khánh Hòa
Rẽ vào khoảng 100m, nếu thấy cổng khóa then cài thì bạn đừng vội nản. Hãy gọi số điện thoại ghi trên tấm biển gắn trên trụ cổng, đầu dây bên kia sẽ bảo bạn chờ dăm phút. Người đến mở cổng có khi là ông Lưu Nam Triệu, Trại trưởng Trại chăn nuôi Suối Dầu (thuộc Viện Pasteur Nha Trang) - nơi ngôi mộ Ông Năm tọa lạc; có khi là cậu sinh viên Trường Đại học Nha Trang Lưu Hồng Quân, con ông.
Đi theo con đường mát rượi bóng cây phượng vĩ, keo lá tràm sẽ gặp một đoạn đường lát đá dẫn vào cổng khu mộ của con người được xem là ân nhân của nhân loại này. Lối đi lượn hình cánh cung rợp bóng cây canh-ki-na dẫn đến một ngôi mộ rất đỗi đơn sơ, lặng lẽ quanh năm nghe gió hát trên những vòm cây. Một nhân cách lớn yên nghỉ trong ngôi mộ nhỏ với dòng chữ giản dị: “Alexandre Yersin 1863-1943”.
Ông tên họ đầy đủ là Alexandre John Emil Yersin, người gốc Pháp, sinh tại Thụy Sĩ. Ông được mệnh danh là “Người vẽ lại bản đồ y học thế giới” với công trạng được ghi trên tấm bia nơi đầu mộ ông: “Phát hiện độc tố bệnh bạch hầu năm 1888. Thám sát lần đầu cao nguyên Lâm Viên năm 1893 giúp thiết lập nên thành phố nghỉ mát Đà Lạt. Tìm ra vi trùng bệnh dịch hạch năm 1894 và điều chế huyết thanh chữa trị. Sáng lập Viện Pasteur Nha Trang năm 1895”. Nhờ phát kiến của ông, y học thế giới đã tìm được các phương pháp điều trị một số bệnh liên quan. Văc-xin và se-rum do chính ông điều chế được tại Nha Trang đã cứu được rất nhiều nạn nhân dịch hạch trên toàn thế giới.
Ông có công di thực cây cao su từ Brasil vào trồng tại Việt Nam năm 1897, xây dựng đồn điền canh-ki-na đầu tiên ở Việt Nam năm 1917 để sản xuất ký ninh chữa bệnh sốt rét. Ông lập Trại chăn nuôi Suối Dầu để điều chế huyết thanh và nghiên cứu khoa học trong những năm tháng sống ở Khánh Hòa. Người dân địa phương gần gũi ông đều gọi ông một cách trìu mến là Ông Năm Yersin. Ngoài việc thờ ông ở chùa Linh Sơn gần đó, bà con còn lập một miếu thờ có dạng chùa Một Cột bên cạnh mộ ông, bốn mùa hương khói theo truyền thống văn hóa tâm linh Việt.
Ngày 28-9-1991, Khu mộ A.Yersin, chùa Linh Sơn và Thư viện A.Yersin (do chính ông sáng lập và hoạt động đến ngày nay tại Viện Pasteur Nha Trang), đã được xếp hạng cụm di tích lịch sử - văn hóa quốc gia. Thư viện A.Yersin đã được Bảo tàng Pasteur (Pháp) và Viện Lịch sử y học Lausanne (Thụy Sĩ) viện trợ xây dựng thành Bảo tàng A.Yersin.
Ông qua đời tại nhà riêng ở Nha Trang năm 1943. Mặc dù ông muốn được chôn tại Suối Dầu với đám tang giản dị, không điếu văn, nhưng rất đông người đã đến đưa tiễn ông về nơi an nghỉ cuối cùng. Khách hành hương mỗi khi thắp một nén nhang, đặt một vài cành hoa lên ngôi mộ nhỏ, cảm thấy chạnh lòng giữa cảnh quạnh hiu, hoang vắng. Trái tim con người vĩ đại đã vĩnh viễn ngừng đập, nhưng những gì ông để lại cho đời vẫn mãi gõ nhịp trong trái tim nhân loại.
