Di tích kiến trúc nghệ thuật đền Đồng Xuân, Tuyên Quang

Đền Đồng Xuân xưa kia là một điện thờ, thờ Đức thánh Mẫu Thượng Thiên đồng nhất với Mẫu Liễu Hạnh, là vị đứng trong Tam toà thánh mẫu của đạo mẫu Việt Nam. Đền Đồng Xuân được xây dựng theo thuyết phong thuỷ “Tiền minh đường, hữu hậu chẩm”, là nơi tụ thuỷ tụ phúc, thể hiện mong muốn của người dân được làm ăn phát đạt, cuộc sống bình yên, dân khang, vật thịnh. Đền lấy núi Cố làm hậu chẩm. Đền ở thế đất cao, cây cối tươi tốt, là nơi đất lành, muôn vật tụ về, vùng đất thiêng nơi các đấng thần linh ngự trị. Đền được dựng trên thế đất địa linh, đầu tựa sơn, chân đạp thuỷ, phong cảnh thiên nhiên hữu tình, tạo cho ngôi đền có vẻ đẹp thanh tao. Đền Đồng Xuân là sự gắn kết giữa cảnh quan thiên nhiên với bàn tay khéo léo và tài trí của con người.

Đền có kiến trúc hình chữ “Đinh", gồm toà Tiền đường và toà Thượng điện, phía ngoài là cổng tam quan hay còn gọi là nghi môn. Theo quan niệm, đó là ba lối nhìn để đi vào thế giới của các đấng thần linh. Cổng nghi môn đền Đồng Xuân được xây dựng bằng vật liệu bền vững theo kiểu kiến trúc thời Nguyễn. Toà Tiền đường của đền là công trình kiến trúc ba gian, kiểu tường hồi bít đốc, mái lợp ngói mũi hài, trên bờ nóc đắp nổi hình đôi rồng chầu mặt trời. Kiến trúc của toà Tiền đường khá đơn giản, các cấu kiện được bào trơn, đóng bén. Toà Thượng điện là nơi đặt ban thờ thánh Mẫu Thượng Thiên cùng bộ Tam toà Thánh Mẫu của đạo thờ mẫu Việt Nam.

Qua nhiều giai đoạn lịch sử, đền Đồng Xuân vẫn tồn tại với thời gian trong niềm ngưỡng vọng của nhân dân thị xã Tuyên Quang. Người dân quan niệm rằng, vào đền cầu thánh là nét đẹp riêng đặc trưng của văn hoá Việt Nam, mang lại cho con người những giây phút thanh nhàn, hướng con người tới chân, thiện, mỹ. Ngôi đền gắn bó với lịch sử vùng đất Tuyên Quang, là nơi sinh hoạt văn hoá tinh thần của người dân thành Tuyên. Những giá trị vật chất và văn hoá tinh thần ẩn chứa trong ngôi đền, giúp cho những nhà nghiên cứu kiến trúc nghệ thuật và nhiều ngành nghiên cứu khác có thêm những cơ sở dữ liệu để tìm hiểu văn hoá, vùng đất, con người nơi đây.

Đáp ứng nhu cầu thờ cúng của người dân địa phương, trong các ngày rằm, mùng một, ngày lễ, tết, UBND phường Minh Xuân đã thành lập tổ quản lý di tích đền Đồng Xuân, xây dựng quy chế hoạt động, tổ chức trông coi, bảo quản, nhằm gìn giữ, bảo tồn các giá trị của di tích, đồng thời hướng dẫn nhân dân và du khách thập phương đến tham quan vãn cảnh đền.

Ngày 19/11/2007 UBND tỉnh Tuyên Quang đã ra Quyết định xếp hạng di tích đền Đồng Xuân là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh.