Lai Châu: Khôi phục Lễ hội Nàng Han
Chị Lò Thị Ðối, Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Mường So, đã ở tuổi trung niên, nhưng vẫn như bông hoa rừng lưu dấu một thời xuân sắc, đang cùng các cô gái trẻ múa điệu múa xòe để trình diễn trong lễ hội.
Chị cho biết, đồng bào Thái nơi đây vẫn lưu truyền câu chuyện về Nàng Han, một vị nữ tướng anh hùng. Mường So là nơi nàng được sinh ra, lớn lên cùng với các trò chơi dân gian và công việc nương rẫy. Khi là thiếu nữ, nàng vô cùng xinh đẹp đảm đang, thường dạy người dân kéo sợi, dệt vải, giúp đỡ người nghèo. Rồi giặc xâm lược bản mường, Nàng Han cải trang thành nam giới, đứng lên kêu gọi thanh niên trai tráng khắp các bản tập hợp, đoàn kết đánh giặc. Nàng được người dân bản tin cậy tôn làm nữ tướng. Ðến một ngày dẹp tan quân giặc, nàng trở về mó nước đầu bản, trút bỏ xiêm y đắm mình trong dòng nước xanh mát của quê hương và sau đó bay về trời.
Lễ hội Nàng Han, trong trí nhớ của người già ở bản Vàng Pheo, huyện Phong Thổ, thì gồm sáu bài tế lễ do các thầy mo đảm nhiệm, gồm: Tùng song tơ, Phái lệ tơ, Thá ớc, Thá hu nơ, Then hầu phét, Quát bó héo. Ðặc biệt, trong lễ hội có tới 32 bài múa dân gian của người Thái. Theo lời kể của ông Lò Văn Tiến, Chủ tịch xã Mường So (chồng chị Ðối) nhớ lại những điều được chứng kiến khi còn nhỏ, thì những người hát múa trong lễ hội được tuyển chọn khắt khe từ các cô gái trẻ trong bản, luyện tập công phu nhiều ngày. Ðến ngày chính lễ, đội múa này sẽ múa từ trong bản ra đến miếu thờ Nàng Han, nơi các vị chức sắc ngự xem.
Hơn 60 năm, kể từ lần cuối cùng được tổ chức vào năm 1948, do điều kiện chiến tranh lưu lạc và nhiều yếu tố khác, Lễ hội Nàng Han đã không còn được tổ chức. Năm 2008, ngành văn hóa tỉnh Lai Châu và huyện Phong Thổ nhận thấy cần khơi dựng lại vốn cổ văn hóa hàm chứa rất nhiều trong lễ hội này của dân tộc Thái, nên đã có dự án phục dựng. Và năm nay là lần thứ hai lễ hội được tái tổ chức.
Vắng bóng đã hơn 60 năm, quá xa để các cô gái như Vàng Thị Thơi, Lò Thị Mủa... hình dung về nó. Nhưng Lễ hội Nàng Han được tái dựng lại ở bản làng, là một sự kiện không thể vắng mặt, nên dù đang học ở trường dân tộc nội trú tận Hà Nội, các cô vẫn khăn gói về quê đúng dịp lễ hội này. Họ là những cô gái xinh đẹp ở trong đội hát múa của bản.
Ðúng ngày chính hội, dân làng tập trung trước ngôi miếu thờ Nàng Han mới phục dựng để xem hát múa. Các thầy mo cúng lễ ngay ngoài trời. Vật phẩm dâng lên Nàng Han gồm có hoa quả, gà xôi và những tờ giấy bạc của đồng bào Thái. Thầy mo cúng xong thì các cô gái trong đội múa với trang phục váy cóm thướt tha biểu diễn các bài dân ca truyền thống ca ngợi quê hương, tình yêu và công đức của vị nữ tướng anh hùng.
Cùng với phần lễ tái dựng theo trí nhớ của người già, thì phần hội khá sôi nổi và rầm rộ với các trò chơi dân gian thường thấy trong các ngày hội của đồng bào dân tộc gần đây: đẩy gậy, kéo co, ném còn... Phần trình diễn ẩm thực của người Thái, với những món ăn đặc sắc như xôi ba màu, cá nướng, rêu nướng ngay bên bờ suối đầu bản khiến du khách tò mò. Ðặc biệt trò chơi thi bắt cá dưới con suối thu hút đông đảo trai làng biểu diễn dưới sự hò reo cổ vũ thán phục của khách phương xa.
