Đền Tam Phủ và bãi Nguyệt Bàn (Bắc Ninh)
Nguyệt Bàn là bãi bồi lớn nổi lên giữa dòng thuộc hạ lưu sông Đuống và cũng là nơi tiếp giáp với sông Lục Đầu. Trên bãi bồi là đền Tam Phủ vốn được nhân dân địa phương khởi dựng từ lâu đời. Tục truyền, đền Tam Phủ thờ: Thiên Phủ, Địa Phủ, Thủy Phủ và còn phối thờ một số nhân thần. Ngôi đền có dấu ấn kiến trúc cổ của thời Lê và Nguyễn. Đền đã được Nhà nước xếp hạng là Di tích lịch sử-văn hoá, đã được trùng tu tôn tạo với quy mô lớn.
Giá trị nổi bật của đền Tam Phủ và bãi Nguyệt Bàn là thuộc vùng sông Bình Than xưa-địa danh lịch sử nổi tiếng nơi các vua nhà Trần triệu tập Hội nghị quân sự bàn kế sách đánh giặc Nguyên-Mông. Về sông Bình Than và các đoạn sông như Đại Than, Cửa Đại Than, đã được thư tịch sử sách cổ ghi chép lại.
Sách “Đại Việt sử ký toàn thư” có đoạn ghi chép như sau: “Mùa đông, tháng mười (1282), vua ra ngự Bình Than đóng ở vùng Trần Xá họp các vương hầu và trăm quan bàn kế sách công thủ và chia nhau đóng giữ những nơi hiểm yếu”; đoạn khác của sách lại ghi: “Mùa thu, tháng Tám (1283) Hưng Đạo Vương điều các quân của vương hầu duyệt binh lớn ở Đông Bộ Đầu, chia quân đóng giữ Bình Than và những nơi xung yếu khác”.
Cũng về sông Bình Than và cửa sông Đại Than, sách “Đại Nam nhất thống chí” ghi chép như sau: “Sông Nguyệt Đức (tức sông Cầu) chảy qua địa phận các huyện Hiệp Hòa, Yên Phong, Việt Yên và Võ Giàng gồm 112 dặm, đến sông Phả Lại huyện Quế Dương vào sông Đại Than huyện Gia Bình, hợp với sông Thiên Đức suốt đến sông Phao tỉnh Hải Dương, đây là một nhánh của sông Lục Đầu”; đoạn khác của sách lại ghi: “Sông Thiên Đức (tức sông Đuống) chảy qua các huyện Gia Lâm, Tiên Du và Siêu Loại, gồm 66 dặm làm sông Lạc Thổ, cũng gọi là sông Đông Hồ. Sử chép bến Đông Hồ tức là sông này, lại chảy qua xã Vũ Dương huyện Quế Dương 20 dặm đến huyện Gia Bình làm sông Đại Than”.
Để chú thích cho bến Bình Than, sách “Đại Việt sử ký toàn thư” ghi: “Bình Than tên bến ở sông Lục Đầu thuộc xã Trần Xá huyện Chí Linh”. Nhưng sách “Đại
Như vậy, căn cứ vào sử sách và thực địa đã cho biết khá rõ: Sông Bình Than bến Bình Than xưa, chính là nằm trên sông Lục Đầu ngày nay đoạn sông trên tiếp nước sông Cầu dưới tiếp nước sông Đuống; còn sông Đại Than cửa Đại Than xưa, chính là đoạn hạ lưu sông Đuống nơi tiếp giáp với sông Lục Đầu ngày nay.
Đền Tam Phủ và bãi Nguyệt Bàn thuộc vùng sông Bình Than, Đại Than là địa danh lịch sử nổi tiếng, nơi các vua nhà Trần triệu tập Hội nghị quân sự bàn kế sách đánh giặc và cũng là địa bàn quyết chiến trong cuộc kháng chiến chống Nguyên-Mông. Quý khách tìm về với đền Tam Phủ và bãi Nguyệt Bàn, không những được đến với một không gian thờ “Tam phủ” linh thiêng, mà còn được đến với những trang sử hào hùng nổi tiếng chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam.
