Người Tày, thôn Thanh Sơn, xã Thanh Thủy huyện Vị Xuyên, Hà Giang gói bánh tro.

Với nền văn hóa đa dạng của 19 dân tộc, văn hóa ẩm thực ở vùng đất cực bắc của tổ quốc cũng phong phú, đa dạng và tinh tế. Ẩm thực vùng cao nổi bật ở cách phối hợp màu sắc tự nhiên, hương vị mộc mạc, như chính tính cách và lối sống của đồng bào dân tộc nơi đây.

Những món ăn, thức uống được chế biến từ chính nguồn nguyên liệu sẵn có trong tự nhiên hoặc do người dân trồng hái. Du khách sẽ được thưởng thức những món ăn mang đậm truyền thống ẩm thực của người vùng cao như mèn mén, cháo ấu tẩu, rêu đá, phở tráng tay. Thưởng thức vị xôi thơm ngát được chế biến từ hạt gạo trên những thửa ruộng bậc thang. Ăn bánh giày vào ngày lễ tết hay thưởng thức hương vị của thịt treo gác bếp…

Mỗi dân tộc đều có những dấu ấn ẩm thực riêng trong từng không gian văn hóa đặc trưng, tạo nên phong vị độc đáo cho mỗi hành trình của du khách.

Người dân Làng văn hóa du lịch cộng đồng thôn Lùng Tao, xã Cao Bồ huyện Vị Xuyên, Hà Giang chuẩn bị các món ăn truyền thống phục vụ khách du lịch.

Trong những năm gần đây, du lịch cộng đồng được coi là mô hình phát triển rất thành công của tỉnh Hà Giang. Đến với các làng văn hóa du lịch, ngoài thưởng thức phong cảnh thiên nhiên làng bản, các sinh hoạt văn hóa đặc sắc, du khách còn được thưởng thức những món ăn dân tộc độc đáo.

Có thể kể đến những món ăn quen thuộc như là xôi ngũ sắc, mèn mén, thắng cố, thịt treo, rau rừng, rêu suối, cá nướng, gà đồi, dê núi. Thực phẩm làm nên những món ăn ngoài việc được trồng, chăn nuôi trong môi trường tự nhiên trong lành, hương vị đặc biệt của các món ăn còn xuất phát từ các gia vị tẩm ướp. Đó là thảo quả, mắc khén, hạt dổi, lá mắc mật, các loại lá tạo màu.

Không chỉ khách nước ngoài mà du khách trong nước cũng rất yêu thích những trải nghiệm liên quan đến du lịch ẩm thực. Theo xu hướng, các homestay, nhà hàng chú trọng tạo ra sản phẩm mang đến trải nghiệm chân thực nhất cho du khách để khám phá trọn vẹn quy trình làm ra những món ăn đặc trưng của địa phương.

Đến du lịch và trải nghiệm ẩm thực tại làng văn hóa du lịch cộng đồng thôn Nặm Đăm, xã Quản Bạ, huyện Quản Bạ, bà Frans Cosie cùng đoàn du khách đến từ nước Pháp cảm nhận rõ hương vị và sự tinh tế của các món ăn của người dân.

Bà Frans Cosie cho biết: “Chúng tôi đã đi đến nhiều địa danh của Việt Nam và tại Hà Giang, chúng tôi được khám phá, trải nghiệm vẻ đẹp của thiên nhiên, nhất là ẩm thực nơi đây rất hấp dẫn và thực sự rất thú vị. Những món ăn của người dân tự chế biến, họ làm cầu kì và thơm ngon. Ban đầu, chúng tôi có phần khó khăn khi sử bằng đũa, một số món chưa quen hương vị. Nhưng sau dần tất cả mọi người đều cảm thấy mọi thứ thật là tuyệt vời”.

Du khách được thưởng thức món phở ngô tại Khu du lịch nghỉ dưỡng H’Mông Village.

Nhắc tới Hà Giang du khách thường nhớ tới đặc sản cháo ấu tẩu. Bát cháo có vị béo bùi pha lẫn chút đắng của ấu tẩu, mùi thơm ngon từ trứng gà và các loại rau gia vị ăn kèm. Ấu tẩu là loại củ đặc trưng, được đồng bào dân tộc khử độc bằng cách ngâm chúng vào nước vo gạo, rồi ninh tầm 4 đến 5 tiếng. Sau đó đem tán nhuyễn, nấu cùng nước hầm xương và gạo nếp cái hoa vàng pha một ít gạo nếp tẻ. Ấu tẩu là món ăn bổ dưỡng, chữa cảm mạo, đau nhức xương khớp… Trong những ngày đông giá lạnh trên miền đá núi, thưởng thức bát cháo ấu tẩu bổ dưỡng, nóng hổi chắc chắn là trải nghiệm rất khó quên của du khách.

Trên hành trình khám phá vùng đất cao nguyên đá, du khách còn có thể thưởng thức thêm những món ăn rất tuyệt vời khác như: Bánh cuốn phố cổ Đồng Văn, bánh chưng gù, cơm lam Bắc Mê, thịt trâu gác bếp, phở chua, thắng dền... Đặc biệt là món phở ngô của khu du lịch nghỉ dưỡng H’Mông Village, một nét ẩm thực đặc trưng của người dân tộc H’Mông nổi tiếng gần xa bởi sự mới lạ mà quen thuộc khi được làm từ chính loại ngô hạt của địa phương.

Chủ tịch Hiệp hội Du lịch tỉnh Hà Giang Lại Quốc Tĩnh cho biết: "Phở ngô được lấy cảm hứng từ món mèn mén của đồng bào H'Mông. Tuy nhiên, chúng tôi đã có sự sáng tạo khi kết hợp nhuần nhuyễn giữa tinh túy ẩm thực dân tộc H’Mông với hồn cốt văn hóa dân tộc Việt, đó là món phở. Phở đã trở thành quốc hồn, quốc túy của dân tộc, được mang đến mời thượng khách quốc tế khi đến Việt Nam. Chúng tôi đã kết hợp các yếu tố đó với nhau để tạo nên món phở ngô độc đáo, được du khách yêu thích và đánh giá cao".

Các doanh nghiệp nước ngoài cũng coi ẩm thực là lĩnh vực giàu tiềm năng để tạo sự kết nối giữa hai nền văn hóa khác biệt.

Hiện, Hiệp hội ẩm thực Việt Nam–Nhật Bản đang sử dụng hạt tam giác mạch được trồng ở Hà Giang để sản xuất Mỳ Soba - một loại mỳ đặc trưng của Nhật Bản, được bán ở các hệ thống cửa hàng tại nước Nhật. Thêm vào đó, nhiều món ăn mới từ nguyên liệu tam giác mạch của Hà Giang, kết hợp với cách chế biến theo kiểu Nhật cũng được nghiên cứu, thử nghiệm để đem đến những trải nghiệm vị giác mới lạ nhất.

Ông Matsuo Tomoyuki, Chủ tịch Hiệp hội ẩm thực Việt Nam–Nhật Bản cho biết: Chúng tôi đã mang hạt tam giác mạch từ Hà Giang sang Nhật Bản để so sánh với các vùng nguyên liệu từ những nước khác. Qua thử nghiệm, các chuyên gia nhận thấy rằng mì Soba chế biến từ hạt hoa tam giác mạch ở Hà Giang có chất lượng cao hơn nhiều so với hạt hoa tam giác mạch được trồng nơi khác. Vì vậy, hạt hoa tam giác mạch của Hà Giang sẽ được sơ chế và sản xuất thành bột để phân phối cho các cửa hàng mì Soba lớn nhỏ tại Nhật Bản. Hiệp hội đã phối hợp với người dân Hà Giang trồng tam giác mạch, trong năm 2022, tổng sản lượng thu hoạch khoảng 50 tấn.

Hà Giang hiện có 4 đặc sản lọt Top 100 đặc sản quà tặng: Mật ong bạc hà, chè san tuyết Hoàng Su Phì, bánh tam giác mạch và hồng không hạt Quản Bạ và 4 món ăn lọt Top 100 đặc sản quà tặng nổi bật gồm: Mèn mén, cháo ấu tẩu, thắng cố và thịt treo gác bếp.

Việc phát triển và nâng cao giá trị ẩm thực là một trong những nội dung quan trọng mà tỉnh Hà Giang đang triển khai, nhằm phục vụ và thu hút du khách đến với địa phương. Các hoạt động xúc tiến du lịch trong thời gian qua cũng luôn gắn liền với việc quảng bá văn hóa, ẩm thực tại khắp các vùng miền của cả nước.

Từ 29 đến 31/3/2024 tại Quảng trường 26/3 và Công viên cây xanh, tỉnh Hà Giang dự kiến sẽ tổ chức Lễ hội Văn hóa du lịch và ẩm thực quốc tế - Hà Giang năm 2024 với chủ đề "Hà Giang - Tinh hoa ẩm thực, điểm đến hàng đầu châu Á".

Bà Triệu Thị Tình, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hà Giang cho biết, đây là chuỗi các sự kiện đặc sắc, độc đáo, trong đó đáng chú ý nhất là chương trình quảng diễn, xác lập kỷ lục Việt Nam “50 món ẩm thực, đồ uống chế biến từ tam giác mạch” với sự tham gia của chuyên gia đầu bếp Hiệp hội ẩm thực Nhật Bản-Việt Nam.

Ngoài ra còn một loạt các hoạt động như: Tổ chức chấm thi và trao giải món ăn tiêu biểu các tỉnh, thành phố; tổ chức các hoạt động trải nghiệm, giao lưu văn hóa ẩm thực, du lịch; chương trình biểu diễn nghệ thuật quần chúng; Tổ chức chương trình khảo sát điểm đến tiêu biểu hàng đầu châu Á-Hà Giang 2023; tổ chức Hội thảo định vị thương hiệu du lịch Hà Giang.

Sự kiện này nhằm nâng tầm các giá trị văn hóa ẩm thực của địa phương, giới thiệu, quảng bá rộng rãi tới du khách trong nước và quốc tế; xây dựng và khai thác có hiệu quả thương hiệu ẩm thực du lịch thông qua sưu tầm, phục dựng, phát triển nền văn hóa ẩm thực và du lịch tinh túy, đặc sắc, chất lượng; đẩy mạnh hợp tác phát triển du lịch hứa hẹn mang đến nhiều trải nghiệm thú vị cho du khách.

Với sự phong phú, đa dạng, hài hòa và tinh tế, ẩm thực đang là một sản phẩm du lịch hấp dẫn đối với du khách. Trong định hướng phát triển du lịch, thì việc phát triển và nâng cao giá trị ẩm thực cũng là một trong những nội dung quan trọng mà tỉnh đang triển khai. Nét đẹp và sự độc đáo trong ẩm thực đã và đang góp phần tạo nên cho Hà Giang một nền ẩm thực đặc sắc, phong phú.

Khánh Toàn - Hoàng Hà