Trong 870 di sản văn hóa phi vật thể được lưu giữ có hai di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại là Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và Hát Xoan Phú Thọ đang trở thành niềm tự hào, là bản sắc riêng có của người dân đất Việt với bạn bè quốc tế. Với những giá trị độc đáo, di sản văn hóa Hát Xoan Phú Thọ và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương mà tâm điểm là Lễ hội Đền Hùng đang là lời mời gọi mãnh liệt, là điểm đến của du lịch văn hóa tâm linh hấp dẫn, sản phẩm du lịch độc đáo trong chương trình du lịch về nguồn cội. 

Trong những năm qua, xác định bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa đóng vai trò quan trọng trong phát triển văn hóa nói riêng và phát triển kinh tế- xã hội của tỉnh nói chung, vì vậy tỉnh đã có nhiều chủ trương, chính sách, quan điểm nhất quán, xuyên suốt trong công tác quy hoạch, bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa. Đặc biệt, với sự nỗ lực của các cấp, các ngành và cộng đồng trong việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa truyền thống, đã có nhiều di sản của Phú Thọ được vinh danh, được bạn bè trong và ngoài nước biết đến. Trong đó phải kể đến thành công trong xây dựng, bảo vệ hồ sơ khoa học và được UNESCO ghi danh Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và Hát Xoan Phú Thọ là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Bên cạnh đó, tỉnh cũng tiến hành kiểm kê di sản văn hóa trên địa bàn toàn tỉnh, qua đó đến nay đã xây dựng và bảo vệ thành công 10 hồ sơ di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia gồm: Lễ hội Trò Trám, Lễ hội Đào Xá, Lễ hội Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ, Lễ hội Đền Lăng Sương, Nghi lễ cấp sắc của người Dao Quần Chẹt và Lễ hội Đền Tam Giang, lễ hội đền Chu Hưng, Lễ cấp sắc của người Dao Tiền, Nghề làm nón lá Sai Nga, Tết nhảy của người Dao... Công tác bảo tồn, trùng tu, tôn tạo di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn tỉnh cũng được quan tâm, chú trọng. Ngoài nguồn đầu tư từ ngân sách Nhà nước, tỉnh cũng tích cực thực hiện xã hội hóa trong hoạt động bảo vệ di sản văn hóa nhằm khơi dậy những tiềm năng, thu hút sự tham gia đóng góp của các tổ chức, cá nhân ở trong và ngoài nước. Tính đến nay, có 180/318 di tích đã xếp hạng được thực hiện tu bổ, tôn tạo.

Di sản văn hóa phi vật thể độc đáo, phong phú của đồng bào Mường  là điểm thu hút khách du lịch đến với Thanh Sơn.

Để di sản văn hóa nói chung và di sản văn hóa phi vật thể nói riêng được bảo tồn, nối tiếp từ thế hệ này sang thế hệ khác, ngoài sự quan tâm tích cực của chính quyền địa phương còn có sự tham gia gìn giữ của cộng đồng với tư cách là chủ thể di sản. Với hai di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO vinh danh trên địa bàn tỉnh, cộng đồng đã đóng vai trò chủ thể trong việc bảo tồn và phát huy giá trị sau khi di sản được ghi danh. Trong bảo vệ di sản văn hóa Hát Xoan, lực lượng nòng cốt trong việc truyền dạy Hát Xoan đã chuyển từ các nghệ nhân cao tuổi sang lớp nghệ nhân kế cận, lớp nghệ nhân này phần lớn ở độ tuổi trung niên, bắt đầu thực hành Hát Xoan trong thời kỳ phục hồi di sản, được lĩnh hội nghệ thuật Hát Xoan trực tiếp từ các nghệ nhân lớp trước. Từ năm 2011, với sự chuyển biến về nhận thức trong cộng đồng, Hát Xoan đã được phục hồi và lan tỏa ngày càng sâu rộng: Năm 2009 trong số 31 nghệ nhân cao tuổi nhất (từ 80 đến 104 tuổi), chỉ có 7 nghệ nhân có khả năng truyền dạy, đến năm 2015 tại 4 phường Xoan gốc có 249 thành viên, năm 2017 có 330 thành viên có khả năng truyền dạy Hát Xoan. Các phong tục tập quán, nghi lễ liên quan đến Hát Xoan và không gian trình diễn Xoan được phục hồi tại nhiều địa phương như: Khôi phục, tu bổ các di tích, các lễ hội liên quan đến Hát Xoan, tục nước nghĩa độc đáo của các phường Xoan… 

Hệ thống di sản văn hóa phong phú và đa dạng đã trở thành nguồn tài nguyên du lịch nhân văn hấp dẫn để xây dựng sản phẩm du lịch văn hóa tâm linh đặc trưng cho vùng Đất Tổ. Trong những năm qua, sản phẩm du lịch văn hóa tâm linh được duy trì và phát triển trên cơ sở khai thác giá trị 02 di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại được UNESCO công nhận là Hát Xoan Phú Thọ và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ, gắn với giá trị tiêu biểu của Khu Di tích lịch sử Đền Hùng, di tích văn hóa Miếu Lãi Lèn - thành phố Việt Trì, Đền Mẫu Âu Cơ - huyện Hạ Hòa và các di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn tỉnh. Sản phẩm du lịch văn hóa tâm linh ngày càng được hoàn thiện đồng bộ, hạ tầng giao thông được nâng cấp, các di tích được cải tạo tu bổ, các hoạt động văn hóa lễ hội được chỉ đạo tổ chức hiệu quả, an toàn, đổi mới, hấp dẫn, các hoạt động dịch vụ thương mại được định hướng nâng cao chất lượng và quản lý chặt chẽ, an ninh trật tự được đảm bảo tạo sự hài lòng cho du khách khi đến tham quan và thực hành tín ngưỡng; qua đó, thu hút lượng lớn khách hành hương, tham quan du lịch đạt 6,5 - 7,5 triệu lượt khách mỗi năm, góp phần khẳng định thương hiệu sản phẩm du lịch văn hóa tâm linh của du lịch Đất Tổ. Năm 2019, các cơ sở du lịch trong tỉnh đã phục vụ 610.000 lượt khách lưu trú, tăng 1,6% so kế hoạch năm (kế hoạch năm 600.000 lượt khách), trong đó đón 7.800 lượt khách lưu trú quốc tế tăng 11,4% so với kế hoạch năm (kế hoạch đón 7.000 lượt khách); doanh thu du lịch dịch vụ khách sạn nhà hàng năm 2019 đạt 3.450 tỷ, tăng 1,4% so với kế hoạch năm (kế hoạch năm là 3.400 tỷ đồng), thu hút 3.850 lao động trực tiếp, đạt 100% kế hoạch (kế hoạch năm là 3.850 lao động).

Những kết quả đạt được về công tác bảo tồn phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch của tỉnh cho thấy sự đóng góp to lớn của các di sản trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, từ đó góp phần giải quyết việc làm, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của cộng đồng dân cư nơi có di sản. Di sản được coi là tài nguyên hấp dẫn của du lịch, phát triển du lịch gắn với di sản văn hóa còn góp phần quảng bá hình ảnh quê hương đất nước với bạn bè quốc tế.

Nguyễn Đắc Thủy 
TUV, Giám đốc Sở VH-TT&DL