Độc đáo trang phục phụ nữ Dao Tiền

Phụ nữ xóm Khuổi Hoa, xã Hoa Thám (Nguyên Bình) thêu trang phục truyền thống.

Phụ nữ Dao Tiền bắt đầu học may và có bộ trang phục riêng từ khi lên 10 tuổi. Trang phục của người phụ nữ Dao Tiền chủ yếu được làm bằng vải chàm, sử dụng sáp ong tạo nên những hoa văn riêng. Một bộ trang phục truyền thống của phụ nữ dân tộc Dao gồm có 6 bộ phận chính bao gồm: áo trong, áo khoác ngoài, chân váy, đai lưng, vải bó chân và khăn quấn đầu. Hoa văn trên bộ trang phục phụ nữ Dao Tiền đều được thêu bằng tay với màu sắc chủ đạo là trắng và xanh chàm.

Điểm nhấn của bộ trang phục chính là khăn quấn đầu (xình hiêu), là mảnh vải trắng trước khi đem đi nhuộm chàm, dài khoảng 1,5 - 2m, rộng khoảng 30cm. Hoa văn được thêu trên khăn quấn đầu chủ yếu là cây cỏ, hoa lá, chim, ngựa và hình người đang giã gạo. Khi đội lên đầu, người Dao Tiền vắt chéo hai đầu khăn trước trán tạo nên hình sừng ở hai bên đầu rồi gấp hai hình thêu lên đỉnh đầu.

Những hoa văn thêu hình cây cỏ, muông thú và hình người biểu lộ rõ tín ngưỡng văn hóa của người Dao Tiền. Họ quan niệm con người luôn là chủ thể chính sống chung ôn hòa với thiên nhiên, những cây cỏ, vật nuôi khắc họa trên trang phục chính là biểu tượng cuộc sống thường ngày của họ.

Hoa văn trên áo của người Dao Tiền phải được vẽ trước khi thêu. Riêng áo trong (lùi ton) thì được làm bằng mảnh vải trắng, trơn không có hoa văn. Áo khoác ngoài (lùi đao) được làm bằng vải chàm. Các họa tiết được thêu ở phần cổ áo, phía trước vạt áo và thân sau. Các hoa văn có đường thẳng, đường gấp với tông màu chủ đạo là xanh chàm, trắng và vàng được gọi chung là “ghển”. Hoa văn dưới vạt áo hình con chó, con chim, con dê được xếp xen kẽ xung quanh nhau thì gọi là “tào chô”. Các hoa văn “tào chô” phải vẽ trước khi thêu.

Bà Chu Thị Mùi, xóm Khuổi Hoa, xã Hoa Thám (Nguyên Bình), một trong số ít người còn làm trang phục Dao Tiền truyền thống chia sẻ: Số lượng “ghển” trên bộ trang phục không bị bó buộc. Người Dao Tiền quan niệm rằng, chiếc áo càng nhiều “ghển” càng tốt, các đường “ghển” chính là các đường cầu phúc, cầu lộc của người phụ nữ Dao Tiền. Còn họa tiết “tào chô” lại liên quan đến một quan niệm về vị vua Bàn Vương của người Dao xưa.

Phần chân váy chính là điểm độc đáo trong nghệ thuật may trang phục của người Dao Tiền. Chân váy hay còn gọi là “chùn” là một mảnh vải trắng được chấm họa bằng sáp ong sau đó mới mang đi nhuộm chàm (thời gian nhuộm khoảng từ 15 - 20 ngày, tùy thuộc vào chất vải và thời tiết). Họa tiết trên chiếc “chùn” của người phụ nữ Dao Tiền lại được chia làm 3 loại: chùn cha, chùn thốp, chùn hành. Họa tiết “chùn cha” là những hình ô vuông, tam giác, chữ nhật và các đường gấp khúc nối tiếp nhau, “chùn thốp” là những đường tròn chia làm 6 phần bằng nhau, “chùn hành” là những đường kẻ trắng, gồm 9 đường chạy song song.

Trang phục phụ nữ Dao Tiền mang nhiều nét độc đáo. Ảnh: Thế Vĩnh

Chiếc đai lưng (lùng sin) cũng là một trong những vật dụng quan trọng của bộ trang phục. Đai lưng là những sợi vải dài màu trắng và xanh chàm, được tết lại với nhau theo phương pháp thủ công, mỗi chiếc đai lưng có khoảng 7 - 9 sợi vải dài, mỗi sợi dài từ 2 - 2,5m (tùy vào vòng bụng mỗi người), mỗi người quấn 3 vòng quanh eo. Giống với đai lưng, người Dao Tiền quấn chân bằng mảnh vải chàm đã khắc họa dài khoảng 1 - 1,5m.

Mảnh vải quấn chân (lùng pang) được trang trí chủ yếu bằng các đường thẳng hoặc đường gấp khúc với màu sắc chủ đạo là trắng và xanh. Phụ nữ Dao quấn mảnh vải với 3 vòng mỗi chân bắt đầu từ cổ chân đến trên gấu váy.

Ngoài các chi tiết chính trên bộ trang phục, phụ nữ Dao Tiền còn tạo thêm điểm nhấn bằng các loại trang sức bạc. Mỗi người sẽ có một bộ vòng bạc riêng, mỗi bộ nặng khoảng 1 kg bạc, bao gồm 7 chiếc vòng có kích thước từ nhỏ đến lớn. Trên mỗi vòng bạc sẽ treo 2 chiếc chuông nhỏ nối lại với nhau bằng sợi vải có màu xanh, hồng, vàng. Ngoài ra, phía ngoài vạt áo, phụ nữ Dao Tiền còn đeo 5 đồng bạc trắng to, những vòng bạc này được khắc họa thủ công hình mặt trời, ngôi sao, hai họa tiết này kết hợp lại với nhau tạo nên hình mặt trống và dùi trống.

Bộ trang phục của người phụ nữ Dao Tiền đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo và kiên nhẫn. Chính vì vậy, thế hệ trẻ không còn coi trọng việc may, mặc trang phục truyền thống. Giá trị văn hóa của bộ trang phục cũng dần dần bị mai một. Mặc dù vậy, bộ trang phục truyền thống của phụ nữ Dao Tiền hiện nay vẫn còn được nhiều người lớn tuổi gìn giữ và truyền dạy. Dù chỉ còn số lượng ít người Dao Tiền mặc trang phục truyền thống trong cuộc sống thường ngày nhưng giá trị văn hóa trên bộ trang phục vẫn được gìn giữ và là một nét riêng không trộn lẫn với bất kì văn hóa của dân tộc nào./.